Ook de Voerense burgemeester aan het woord gehoord, gisteren, op L1? Tja, wat moet je met zoiets? Hierbij enkele kanttekeningen.
Op de eerste plaats, mevrouw de interviewster: de franstalige partij en minderheidsgroep van Voeren heet Retour @ Libertés en niet meer Retour à Liège. En die nieuwe naam is een wereld van verschil.
Op de tweede plaats, burgemeester Broers, bemoeit de Raad van Europa zich met Voeren en noemt deze mensenrechtenorganisatie de, eenzijdig door Vlaanderen ingestelde, Omzendbrieven discriminerend voor Franstaligen in Voeren. Wallonië bemoeit zich met Voeren omdat Vlaanderen meent te kunnen beweren dat zij met die Raad niks te maken hebben. Vlaanderen hoort nog steeds bij België en België is sedert de oprichting van die Raad lid.
Op de derde plaats, beste Nederlands Limburgers, liegt burgemeester Broers wanneer hij zegt dat het Plat hem aan het hart gaat. Zie daarvoor de link hieronder.
http://www.hbvl.be/nieuws/limburg/default.asp?art={A7BEA81D-E644-4414-8118-F239BF262754}
http://li.wikipedia.org/wiki/Platdiets
dinsdag 18 december 2007
zaterdag 15 december 2007
De rees va Morgan Britt (2003)
Va Voere nao Kessel-lo.
Baoienk ! Mèt ‘ne sjlaag vool de däör achter mich in ‘t sjlot. ‘t Waor haof zaeëve in d’r murge en uvver ‘n oor of veer zoot ‘ch dao baove urges in de loch. In die sjtralende lichblow loch. Ich verheugde mich op ‘t geveul d’r boel d’r boel te kinne laote en weg te vlege. Nao baoëve de wolke. Get korter bie de zon.
Ich sjtarde d’r otto en voeërt de vaart aaf. Nao Kessel-lo. Nao mie jongste broor.
Da koes ‘ch bie häöm d’r otto parkere en haeë zow mich wal effe nao Zaventem bringe.
« Ich kin dich aafzètte an d’r ingaank mae ‘ch mot dao direc e-weg. Dao sjrieve de flikke gaer en… deur, » how e mich gezag wie e mich eksplikeerde wie me op zoe’ne vleeger terech keumt.
Väördat ‘ch ‘t wis zoot ‘ch al op d’r ottowaeëg nao Aantwerpe. ‘t Waor ‘ne fienge zonnige mondegmurge in mei en navenaant mieng normaal ottobaan-ervaringe waor ‘t hieël rustig. Bekaans gèng vrachotto’s en dat gèft zoe’n zalig uvverzicht. Ich gong nao Sjpanje. Nao Sevilla en nao Italica, de plaatsj oeë Handrianus gebaoëre is.
‘t Boke van de rees gong mèt ‘n oonväörsjtèlbaar gemaak en in ‘n hos vergaeëte atmosfeer van vreuntelighèèd. Bie ‘t ophaole van de kaertsjes kreeg ‘ch nog ‘n tesj en e book uvver Sevilla väör niks d’r bie. ‘t Doog mich deenke an d’r tied dat ‘ch op vakaans gong mèt ‘ne vreugere vriejer. D’r Herman,‘ne duutsje advokaat. Haof Europa hub ‘ch met häöm aafgerèsd. V’r logeerde in de bètste hotels.
« Ist ja schon bezahlt, » zag e ummer es e zich hotelhaandeuk en ‘ch weet neet wat nog allemaol in zie koffer sjtopde.
De juffrow van ‘t reisbureau kaeëk ursj vraem op wie ‘ch häör zag dat de kadoos wal in d’r pries beraekend waore. Mae laachde get oonnuëzel wie ‘ch häör ‘n uwke knibde.
Sjerpenheuvel-Zichem vloog mich langs. ‘ch How mich sjuus däör de « Persessie » heegesjmuld. Verplich nummer väör d’r Lieërgaank Limburgs. ‘ch Hub de cross-over gewuuënde um ummer mieë beuk tegeliekertied te laeze. En diz kieër loog d’r Theodoor Weustenraad naeëve d’r Michel Houellebecq en de Marguerite Yourcenar op ‘t nachkaeske. Weustenraad sjrieft vanoet inzichte die ‘ch mer zelde truukvin in de dialektliteratuur. Of zoe abstract in metafore gevange werre dat me zich vraoge sjtilt uvver minstens èng van de fundamenteel vriehède. In os Limburgse laand.
Griemelenterre herinnerde ‘ch mich dat zelfs d’r revolutionaere Weustenraad sjwiegt oeë d’r Houellebecq kalt. « En es ‘t dao waor !…Oh, m’n vrinde ! Oh !…Wat ze daan deeg zègk iech neet. »
D’r Houellebecq dao-en-taege laet gaans precies oetèè wat ze mit häör kutsje deeg, terwiel ze häöm, zichbaar in häöre sas mit häör mach, geamuzeerd bekaeëk wie e al dao waor väördat-e ‘t good en waal wis. Ze waor nog hieël joonk en e how zich dao gaar neet aan verwach. Begoes nog mit ‘t idee dat haeë ‘t fiës zow motte make. Zjuus wie d’r gruuëtsje Weustenraad, dae miengde nao driejmaol mit alle rech kontaent te kinne goeë sjlaope. Mieë mit de vrinde in d’r kop es de vrow oeë e mit vriejde.
Zichem. D’r Witte va Zichem. ‘n Benauwde waelt sjoorde langs mieng herinneringe. Ernest Claes trowde ‘n hollendsje sjriefster. Ze waore zich taege kaome op ‘n symposium. Oeë zeunt de beuk van Stephanie Vetter blaeëve ? Mèt d’r luierpoep de baach aaf ? In de sop mitgekaoëkt ?
D’r radio begoes te krake en ‘ch duujde d’r CD-sjpeuler aan. « I know what I know » van Paul Simon. Paasde good bie de sjtimming en ‘t waer. In Kessel-lo sjloog ‘ch aaf.
2. Kessel-lo.
In‘t centrum van ‘t hoes va mie broor sjtèèt d’r esjepot. Op ‘t salontäöfelke. Mie sjonzeuster betaalt ‘n poetsvrow en alles bleenkt en sjittert ummer esof ze zjuus voet is. Mae an d’r esjepot en ‘n tieën centimeter d’r roond, maog ze neet rake. Ich hub nog noeëts aandersj gezieë of dae pot is bäördig vool sjtoemmele en esj. Mae niks-te « Voei,Voei, Voei ». Nèè, zoe blief ‘ch ‘t geveul haowe dat ‘ch ‘n sjtudaentekamer binneloop. Niks is verenderd. Zow ‘t ?
D’r is väöl verenderd saer d’r tied dat miene broor bie mich in Leuve op ‘t appartemaent kieëm wonne um te gaoë sjtudere.
Nao z’n sjtudies is e, mit ‘n aantal aander, èègenaer waoëre van e paar gooi kaffès in ‘t centrum van de sjtad.
Wie de Wereld op d’r Oude Markt geäöpend waoërt leep ‘ch mich op ‘t plein hos taege Ben Krabbé op en wie ‘ch zoog dat e mich bedeenkelek bekaeëk, loorde ‘ch flot d’r aandere kaant oet. Mit de naas in de loch vool miene blik oonmiddelek en oongewild op ‘ne laeëvesgroeëte Atlas in ‘t fronton van de Wereld. E droog d’r gaanse wereldbol op z’n sjowwers. D’r razel leep mich uvver d’r rugkegraat. Mit de gedachte dat ‘ch neet allèng verantwoordelek bèn väör de waelt, probeerde ‘ch ‘t drukkende Atlas-geveul van mich aaf te sjuddele. ‘t Gelukte mich neet en de fieësteleke äöpening waor väör mich radikaal nao de Filistijne.
Pas daag d’r nao voeëlt ‘ch die sjoeër waelt wer sjtilaa van mich aaf roetsje.
3. Va Kessel-Lo nao Zaventem.
Nao ‘n sjtil gerokde sigarèt waor ‘t tied en mie broor laajde ‘t koffer in ziene bak en v’r vertrokke. Roond ‘n oor of naoëge op d’r ottowaeg va Leuve nao Brussel en ging fiel. Me broor verwoonderde zich dao-uvver en kaeëk ‘ns griemelenterre opziej wie ‘ch häöm zag dat ze missjie op die maneer al ‘ns get truuk woolte doeë. ‘t Inveuge gong och al mit ‘n oongekènd gemaak. Me gedrècht zich in d’r otto navenaant d’r umvaank en PK’s. Dat waor èng van de ursjte zakes die ‘ch lieërde van d’r riejinstructeur.
Ich hub mich tiedens de riejlèsse ‘ns kapotversjrokke, wie ‘ne BMW de witte sjtriep op d’r Halembay totaal negeerde en mich toch inhaolde. Ich moes fleenk op de rem gaoë sjtaoë. Dae BMW zow aandersj ‘ne taeëgeligker geraakt hubbe. Waoërd mich d’r instructeur och nog koeëd. Ich moes toch verdomme ech good wète dat BMW’s ummer väörrang hubbe.
Wie ‘ch taeëgesjputterde zag e mich : « Es-te laeëvesmeuj bis da hang doe in hieëmelsnaam mit die Toyotake d’r BMW mer oet.» « En da mot ‘ch neet kaome klage es ‘ch mit de sjtukke zit, natuurlek, » zag ‘ch häöm. « Man, doe kleenks esof mie klèè broen Toyotake e gewild objekt is. »
D’r instructeur miengde nog dat ‘ch moes oppaase mit die laeëveshouding van mich. ‘t Wieër namelek och gaans good mäögelek dat dat klèè broen Toyotake väör die BMW’s gewoeën ech oonzichbaar waor.
« En da kinne die BMW’s èègelek toch gaar niks d’r aan doeë dat ze dich umvare. Noeëts gehuurd van paralelle werelde ? Doe mos ummer good wète das-doe hos failliet bis es-te brokke maaks en dat die BMW’s bekaans niks te lieje hubbe van ‘n aanvaring. Doe mos dich lieëre defensief te vare. »
« Wits-te wat dat èègelek zègke wilt ? BMW, » vroog ‘ch häöm. D’r instructeur haolde aom um te aantwaoërde mae ‘ch vool ‘m in de raej nog väördat-e get gezag how. « BMW, dat wilt zègke BM, en dat zeunt mieng umgedriejde initiale en de W neumt me in ‘t Ingelsj ‘n double you. ‘ne BMW, dae deed mich dus nao op zie nivo. Dae lut zich an èè haowe aa inspirere däör mich en dae hult mich dus wal degelek hieël good in de gate. Ich ben neet väör niks al jaore leesmoeder. Die laeze mich en die wète hieël good dat ich dat wèèt. En ‘t geet hun gaar neet dat ‘ch däör ‘t sjpeule van de laesmam an ander, boete ‘t circuit, dudelek maak dat ‘ch dat weet mae de mach neet han um de zakes um te drieje. Sjnaps-te ? »
Ich weet nog dat v’r zjuus moesse sjtoppe an de laampe in Riemst. « Geunt v’r nao Tongere of nao Bilze ?, » vroog ‘ch häöm.
« ‘ch Geleuf das-doe ‘t bètste ‘ns probeers um mit die BMW’s an de kaal te kaome. Wat has-doe èègelek te zeuke in dat deurp ?»
« De natoer, die sjun fieng natoer, » laachde ‘ch. « Ich gaoë kalle um ze te verlosse van de eelend die ze zich èèges aa-deunt ? Wae an kannibalisme dèèd mot zurge dat-e ‘ne goo maag haat. Miensjevlèèsj vertaert zich laestig. »
‘ch Vool in ‘ne sjpottende laach en me broor vroog wat ‘ch an ‘t deenke waor.
« Och, wat mos-te aandersj es laache es-te nao twintig jaor hael wèrke pas d’r achter keums das-te dao neet op d’n plaatsj waors. En das-te te sjtom waors um dàt te zieë. Es ‘ch mich zelf how gedrage es ‘ne BMW dan how ‘ch dat al väöl ieëder gezieë. V’r zeunt bekaans dao. »
« Zich gedrage wie ‘ne BMW… ?, » moompelde mie broor nog en v’r voerte d’r uvverdèkde toegangswaeëg in.
« Duizend nonnen en piraten ! Ze kaome dich oetweenke ! » ‘ch Zoog dat ‘t vool sjtong mèt TV-wages en camera’s die op d’r ingaank gerich waore.
« Och, die sjteunt dao toch neet väör mich mae ‘t keumt waal mieë väör dat de pers zjuus dao mot zieë oeë ‘ch och mot zieë. Lèts waor ‘ch oetgenudigd väör ‘n presentatie van ‘ne dichbundel van Jack Jacobs in Sjtein. De oetnuëdiging waor binne väör d’r zogenaamde dijkbreuk in dat durp. Zjuus op ‘t momaent dat ‘ch d’r aafsjlaag Sjtein pakde, vertèlde ze an d’r radio dat d’r dijk besjadigd waor däör ‘n breuk in ‘n waterleiding. Ich hub mich doe hos bezèkt van d’r laach. ‘t Centrum sjtong natuurlek vool mit de internationaal pers en ‘ch parkeerde d’r wage tussje de invasie nujjerwètse kaampbewoners. De bibliotheek liegkt naeëve ‘t gemèngdehoes en ‘ch maakde mich sjtil e-weg. Mae binne in de bibliotheek gong ‘t sjpèlke wieër. Later hoert ‘ch dat de opname oetgezonde waor op de Limburgse regionale zenders op ‘t Hollendsj en op ‘t Belsj en dat ‘ch uvverkieëm es ieëmes dae get an ’t zeuke waor.»
« Zow v’r da mer ?, » zag ‘ch wie ‘ch zoog dat me broor vraoge wol sjtille. V’r sjtapde oet. E doog ‘t koffer op,‘ch pakde mieng bagkaasj oet d’r bak en knoevelde ‘m ens good.
« En laot dich niks zègke, » zag ‘ch häöm.
« En ummer fie blieve laache, » makde e d’r familie sjtrijd-kreet kompleet.
Ich zoog va wiet twieë blowwe op os aafkaome.
« Les flics arrivent, » fluusterde ‘ch in z’n erm « Maak dich mer gow e-weg. Bis e zoondèg ! »
Ich kreeg mich mie koffer en leep nao d’r ingaank. Weenkde truuk nao me broor en trotseerde mit ‘t groeëtste gemaak d’r blik van de camera’s. Ooch dat went op d’r doer en ‘ch leep de hal binne.
Ruumte, loch, aom.
Ich voeëlt mich direc op mie gemaak. Vreuger duujde e zoe groot geboew mich neer. Ich voeëlt mich dao ummer hieël klèng waere. Mae noe goof ‘t mich ‘t geveul dat ich mich vrie koes bewaege. Alles vool op z’n plaatsj in ‘t besef dat ‘ch hie heem huur.
4. Belgian Breakfest op Zaventem.
« Brussels Airlines ? »
« Un peu plus à droit ».
« Okay ! Merci ».
Ich leep nao d’r zjuuste balie, goof m’n tickets aaf en ‘t verwoonderde mich dat de Brussels Airlines-dame neet nao m’n identitèètskaart vroog. Mit al die aansjlaeg in Spanje, ‘ne goo maond truuk, how ’ch mich èègelek an probleme verwach.
Ich gong op rees mit ‘n bezeunder, ‘n väörleupig identitèètsbewies. Dus neet zoe’n mieërtalige geplastificeerde kaart mae ‘n greun Nederlandstalig bewies, gemakt van ‘t owwerwètse Belsj kartonechtig identitèètspapier.
Bie ‘t ophaole van de tickets in Zitterd how ‘ch nog de plastieke kaart, oondertekend däör d’r Happart, laote zieë. Mae driej waeëke väördat ‘ch vertrok waor die opins voet.
‘t Gaans hoes aafgezukt. Nurgens te veende.
Ich belde d’r eks op de Zjandarmerie um te vraoge wat ‘ch noe ‘t bètste kuus doeë.
« Ich maak dich e ‘Bewies van Verlees’ en da mos-te daomèt nao de Gemèngde.»
« Da bel ‘ch de naobersje wal effe. Zie zal wal wete wie ‘t wieër geet.»
Ich belde de Marjet, d’r ambtenaar van de Burgerleke Sjtaand, en ze vertèlde mich dat ich ‘t ‘Bewies van Verlees’ moes binnenbrènge. D’r Broers tekende da e formulier dat mich rech goof op ‘n väörleupige identitèètskaart. En daomit moes ‘ch da nao d’r commissaer Wienands.
« Dae gèèt bie os uvver de väörleupige identitèètskaarte.
En die väörleupige kaart has-te ech wal nuëdeg es-te gees vlege, » zag de Marjet mich nog.
Mooi niet, dus. Ich koes ‘t koffer achterlaote en verwoonderd uvver al dat gemaak, zoog ‘ch dat ‘ch nog oonderhaof oor d’r tied how. Da moes ‘ch bie Gate A, oetgaank 11 zieë.
Al sjlenterend herinnerde ’ch mich ‘n twiedaags Europees colloquium, oeë de tieën nuuj leng väör de EU zich kieëme väörsjtèlle. D’r ursjte daag koes ‘ch neet goeë mae d’r twiede meldde ‘ch mich e kerteer te laat an ‘t onthaal.
De onthaaldames bekaeëke de insjrievingslies en zagge mich ploompverlaore dat ich al dao waor.
« Maar wacht effekes, ge staat twee maal op de lijst. Een keer voor de twee dagen en een keer voor vandaag alleen ».
Ze howwe zich al aafgevraogd wie dat koes. Of ‘t missjie twieë luuj in Voere how mit miene naam ? Wie ‘ch al laachend m’n kaart loot zieë en zag dat ze in het vervolg mer ‘ns de identitète moese kontrolere, bekaeëke de dames mich esof ‘ch van ‘ne aandere planeet kieëm.
Later, tiedens ‘t dienee, merkde ‘ch an ‘t gedrag, de klèjjage, de naamplaetsjes leenks op ‘t brevaer en d’r kaal dat luuj van dat kaliber zich absoluut neet nao hun identitèèt laote vraoge. Da drieje die zich um en geunt wer. Mit de nuëdege allegaasje naoderhaand väör de organisatie. V’r howwe dao te make mèt de ego’s van de leiding van de Limburgse vereniginge en luuj die beroepshalve in de Euregio aktief zeunt. ‘ch Zoot dao tussje d’r ‘hoeëge adel’ en die geunt d’r vanoet dat èèderèè ze kint of zow motte kinne.
Ich von de sop sjandalig gezaote.
In de koffiepauze, in de naodenoon, zoog ‘ch va wiet get mansluuj op e knepke laache. Neet oonvreuntelek. Zowwe zie verantwoordelek zieë väör dae kloon va mich dae hie roond- leep ? Woolte ze mich inspirere tut ‘t sjrieve van ‘ne thriller ? « Belzjin è Voere. »
‘ne Belsj oet Voere besjtèèt altied oet twieë perzoeëne. In Voere has-te alling Vlaminge of Welzje. Ja, en Hollendere. Mae gèng Belzje. Wae in Voere Belsj wilt zieë waant zich kunning of hèllig. Zaet de polletieke mach. En dat wat de democratisch verkaoze mach zaet is de woeërhèèd. Mae paas op : d’r groeëte machtssjtried tussje de versjèllende woeërhède sjpeult zich aaf väör ‘t momaent dat ‘t volk kint keze. Bie ‘t samesjtèlle van de lieste. En wens-te dao al däör bis kaome, has-te get i g’n hoes dat de aander hoeëgnuëdig hubbe en zelf neet haant. Dis kieër ‘ne Belsj dus.
Mae ‘t verhaol geet väöl wieër. D’r Welzje sjriever van ‘L’homme qui veut être Belge’ zaet och dat ‘ne Belsj op ‘t Belsj ‘ne kunning of ‘ne hèllige is. In Norbik kin ‘ch Belsj zieë, mae e paar meter wieër, i Voere, is dat neet mie mäögelek. Wae zich in Voere aoëpelek es Belsj maog profilere is op sjlaag landelek bekènd. Want väöral i Voere mot ‘ne Belsj keze : Vlamsj of Welzj waeëre.
‘ch Hub de sjèjjing van de geester gemist wie ‘ch es Belsj op ‘t Hollendsj gebaoëre en opgewase bin. En wil ging professioneel polletieke taalkeus make. ‘ch Walg van taalpolletiek. Da gèès-te dao toch neet och nog ‘n rol in sjpäöle. Da luts-te ‘ns zieë was-te d’r va vins en da gèès-te wer. C’est tout ! ‘t Gift luuj die dat kuns neume. ‘ne Performance-kunstenaer sjpäölt ging rol, mae veurt ‘n handeling, ‘n actie oet oeëväör neet gerepeteerd wert. Zoewie altied waor m‘n performance uniek en ‘ch hub ‘t publiek oetgedaagd um te participere. En och dat is gelukt. En wie !
Ich hub die hieëre van d’r kloon ‘ns va wiet ‘n uwke geknipt en de kloeëteriej gelaote väör wat ze waor. M’n energie how ‘ch hoeëgnuëdeg väör aander zakes.
Wie ‘ch, nao de lètste laezing, es ursjte wer oetgong, vroog ‘ch mich e groeët glaas plat water an de organisatrice. Zie von och dat de sop sjandalig gezaote waor gewes. En ‘ch gleuf dat v’r ‘t uvver dezelfde sop howwe.
Ich wandelde ‘ne kiosk binne. Gol mich get sigerette, fruitella’s taeëge ‘t suze bie ‘t sjtijge, d’r Standaard en de Soir en mit compleet Belsj in de sakosj leep ich nao ‘n terrasje. Ich how mich ‘sj murges ‘n botteram gaeëte en how get honger. E Bruudsje mit sjeenk, dao how ‘ch zin in. En ‘n goo tas koffie.
Ich zoot mich en ‘ne oongehuurd sjtraolende duustere garçon vroog mich mit e gebaar wat ‘ch woolt. Typisch Brussels. Kins-te èèges aa-gaeve was-te kalle wils. Es-te al kalle wils. In Brussel kins-te dich och verduutsje mit signale of gebare. Dao wert väöral in beelde of metafore gecommuniceerd. Zoe gow es-te dao mit behulp van ‘n taal get zigke wils begint d’r groeëte zèèk. Want da has-te get gezag en waoërd zeunt multi-interpretabel. Zjuus wie i Voere. En zoe och op ‘t terrasje van ‘t Brussels vleegvaeld.
« ‘n Kopje koffie en een broodje ham, » zag ‘ch d’r garçon en ‘ch bemerkde geïnteresseerde laestighèèd. Dat howwe ze neet. « Wij hebben Belgian Braekfast. Geen broodje ham en kopje koffie,» zag-e kruttelig en e noom ‘n kaart. E waeës mich aa wat-e bedoelde. En e-weg waor e. Ich bekaeëk mich de kaart en zoog dat zoe’n braekfast besjtong oet twieë bruudjes en e kenneke koffie. Och good. Wie ‘ch voeëlt dat e wer in de buurt waor, hoof ‘ch m’nne aerm op en besjtèlde e zoe e Belsj oontbijt.
« Ge kunde me zo’n Belgian Braekfast brengen, zunne, » en e vertrok wie ‘n piel oet ‘ne baog, zichbaar in de war brach. Achter de teek zoog ‘ch ‘m kieke en deenke : « Broodje ham, kopje koffie, ge kunde, zunne… »
Ich wol mich ‘n sigeret opsjtaeëke en zoog dat gènge esjepot op de taofel sjtong. Ich leep nao d’r knappe, in de warre duustere garçon. Achter de teek zoog ‘ch ‘ne voolgesjraeve schriefblok en ‘ch herkende e book van Houellebecq dat äörgens in de mits op d’r kop oetèèloog.
‘Au milieu du monde : Plateforme’. En wie ‘ch nog nao d’r book kaeëk vroog ‘ch ‘m langs de naas e-weg : « Vous avez peut-être un scendrier, monsieur ? »
Ich zoemde multi-zintuuglek in op de prachtige duuster sjepping van Moder Natoer en ‘ch voeëlt wie ‘ch opgong in e weulkske. Ich laachde plaogend. E Griemelde betrapt.
« Mae oui, madame, » en e goof mich ‘ne esjepot. Effe later zat e mich d’r Belgian Braekfast väör en e woolt zich wer direc oet de veut make. Mae ich vroog ‘m, bliekbaar zoe magneties dat e zich wer umdriejde : « Vous avez faim ? Ja zie, ik hoef maar één broodje. Dat andere moogde gij hebben en als ge nog een tas neemt dan kunde ge ook nog wat koffie krijgen.»
« U bent geen Hollandse ? »
« Klink ik als een Hollandse ? Vous avez faim ?, » vroog ‘ch nog ‘ns terwiel ‘ch ‘ne sjtool oonder de taofel oettrok zoedat e zich koes gaoë zitte.
Ich how ‘t neet ech verwach, merkde ‘ch, mae e gong zich zitte.
« Pourqoui vous me demandez si j’ai faim ?, » vroog e mich oetgeput in d’r sjtool verzoonke.
« Pourqoui vous pensez que je suis une avare ? »
E kaeëk mich aa mit de leenkerow get toegeknaeëpe. D’r frang vool in d’r Alfa-sjrieëk. E how ‘ne fienge laach. ‘n Aoëpe gezich. ‘n Opgeruimd innerlek en ‘ch vroog mich aaf wat e in dit restaurant es garçon te zeuke how.
« Je m’excuse, vraiment, çe sont des drôles preoccupations. Vous êtes une rareté. Ik ben moe. Werkte de hele nacht. Maar ik ben nu klaar en heb wel wat honger.»
‘t Vool mich op dat e gee richtig Vlamsj accaent how. En dat e get Lukerfraans zong. Die combinatie associeer ‘ch direc mit Voere en oppesjer. Mae die duuster hoed sjtong mich besjamend grellig in d’r waeëg. E stong op, doog zich d’r sjolk aaf, lag dem achter de teek en koom zich mit ‘n tas in de haand wer bie mich zitte.
« Vous pouvez manger encore quand vous avez déjà manger ?, » griemelde e.
« Vous pouver manger encore si vous êtes si fatiquer ?, » pingpongde ‘ch truuk. « Vanwaar komde ge ?, » vroog ‘ch ‘m wie ‘ch os ‘n tas koffie insjot.
« Wil je ham of hesp ou jambon ou fromage of kaas or cheese, » antwaoërde e inins mit ‘n wakker energie, die zoe aanstaeëkelek wirkde dat ich oetreep : « Ich wil sjeenk ! »
E Sjaterende ‘t oet van d’r laach en hakkelde tussje de traone däör : « Wens-doe…wens-doe sj…sjeenk wils, da…da kins doe sjeenk kriege ! »
Ich versjlèkde mich en binne de kortste kieëre loog aal onder d’r sjloek koffie dae ‘ch oonmäögelek binne koes haowe. V’r krungelde os van d’r laach.
« Doe kals Plat ? » sjproesde ‘ch oet en raakde get hael mit ‘ne voot an ‘t täöfelke. ‘t Kenneke koffie vloog um, taeëge ‘n tas aan. De vol tas kiepde um, taeëge de milkskan en d’r inhoud vloog uvver de taofel en op de bruudsjes.
« Domino-effekt, » reep ‘ch sjaterend.
Inins leep d’r koffie van de taofel op m’n brook en wie gesjtaoëke sprong ‘ch rech. Ich zoog dat haeë och gaans onder d’r koffie zoot. E sjtong sjproesjend op.
« Kom mer ‘ns gow mèt, da zal v’r os ‘ns flot opkallefatere. » E pakde mieng tesje en jeske en gong mich väör nao ‘n personeelskantien achter de teek. Hoonderd owwe prikde op m’ne rugk.
« Bèj e momaent, » zag-e wie e mich binneleet : « ich goon dae bazaar flot rume. Zit dich ‘ne sjlaag, ‘t doort neet lang.
Wie heesj-te eegelek ? »
« Morgan Britt.»
« Biezoe, biezoe ! » zag-e en e sjikde mich twieë kushandjes en e-weg waor e. Dat gebaar koes ‘ch. ‘t Sjtèlde mich op mie gemaak. ‘t Wilt zoeväöl zègke es : « ‘ch Wil dich waal. Mae gèng risico’s. ‘ch Maak mich effe oet de veuj. »
In miene jonge tied koes dat nog gaans oongekompliceerd. Oonmiddeleke zin in sex koes doe nog relatief veilig oonmiddelek bevredigd waeëre. Och mèt weeldvraeme. D’r garçon waor voet mae belaofde truuk te kaome.
Ich leep nao ‘ne sjpiegel baoëve ‘ne waesjbak. Zjwart däörlope mascara-owwe en e roej gevlekt gezich mèt koffievlekke. De haore plekde op ‘t gezich. Ich woosj mich mit frisj water mie brennend gezich en raoëk d’r zjwèèt oonder m’n erm. Ich how reserveklejjer bie mich en doog de vies blouse en brook oet. In ‘ne hook zoog ‘ch ‘n douchekabien en ‘ch bedach mich gèng twie kier. Doog de res van de klèjjer oet en duujde de klapdeur aoëpe. Nao effe wachte waor ‘t water waerm genog en ‘ch stapde de kabien binne. ‘t Water aaide mich rustig mit hoonderddoezend zachte werm heng. Mit shampoo en zeep poedelde ‘ch d’r koffie en d’r zjwèèt van mich aaf.
‘ch Hoeërt de däör opgoeë en mie hart makde ‘ne sjpreunk oeë ‘ch mich uvver verwoonderde.
‘n Vraem vrowwesjtim vroog : « Hebde ge ‘ne serviette ? »
Mich waor väöl oonmäögeleks deur d’r kop gegange mae dao how ‘ch nog neet an gedach. Ich driejde de kraan toe en zag dat ‘ch wal ene koes gebruke. ‘ch Doog de klapdäör op en pakde d’r haanddook aa.
« Merci, madame.»
Ich druugde mich en doog ‘m mich um ‘t lief. De däör gong wer aoëpe. Ich kaeëk um d’r hook van de douchedäör en zoog dat de vrow wer voet waor.
Ich doog mich de reserveklejjer aan. E paars topje en ‘n twiedehans sjpijkerbrook van Calvin Klein. Kemde de haore en makde mich op.
5. Bruxelles – Moresent.
D’r Oswald pakde zich ’n deenblaad en ‘ne sjottelsplak mit nao ’t täöfelke en ruimde d’r rommel flot op.
“Kunde ge seffes ’s gaan zien of er ’n serviette in de kantien ligt,” vroog e an de collega. “En wilde ge haar dit briefke geven als ze terugkomt. Je vais voler, mon chou. Dans l’air où dans ma tête. J’ai mes vacances et je crois que je veux vraiment plus que mes mémoires. La lettre est pour le cas que je n’ose pas.” E puuënde häör op de fieng Welzje maneer en doog ziene blok en ‘t book in z’n tesj en gong.
E wonde al mieë es viefentwintig jaor è Brussel en how hos gèè plat mie gehuurd saer ziene keendertied. Wie e mit z’n mam mèt d’r traeng nao Brussel voeërt, waor z’n mam uvvergesjakeld op ’t Fraans. Ze haat noeëts mie e waoërd Plat gekald. De taal van de Morgan raakde häöm in ’n nog neet oontgonne en geïntegreerd dèèl van ‘m zelf. Mèt ‘ne sjtaamp in z’ne boek how e zich verleefd, nog väördat-e wis dat ze Plat kalde. Dat waor ‘m nog neet uvverkaome. De pieëpele in z’ne boek waore gereaktiveerd op ’n meneer die e nog noeëts how mitgemakt. En ze woolte mer neet vluchtig waeëre en mit ‘ne fwiet opsjtijge. E sjtong väör de keus: mit en neet wete oeë das-te oetkeums of noe de paoërt in zichzelf toebroejje en noeëts wete wat d’r achter zit.
E leep nao d’r oetgaank oeë ’t vleegmesjieng nao Sevilla sjtong, kalde e paar wäöerd mit ’n stjoewardes en sjtapde in. E leep nao de besjtuurderskabien en kreeg ’t gedoeë dat-e mit koes vlege. E zat zich in ‘ne bisniszaeëtel en leet zie verlaeje däör d’r kop gaoë.
Z’n mam waor ’n keend van ’n Moresenter vrow en ‘ne anoniem blaeve Amerikaense soldaat. De graama van d’r Oswald, de Katrien, waor d’r Andrew taege kaome wie ze op ‘ne zaomer-aovend roond ’n oor of ach truuklèèp van Hommerich nao Moresent. Ze how ’n taant geholpe mit ’t huj in te doeë.
Op ‘ne verlaote vaeldwaeëg trof ze d’r Andrew, zittend in d’r graaf. E waor alling, sjtong op en begoes mit häör mit te lope. E vertelde in ’t Amerikaens en mit haand en voot dat e wèrkde an ’t Kirkhof op Kapel. D’r gaanse daag graver grave mit ander soldaote. Allemaol alling mer zjwarte soldaote.
De Katrien versjtong wat-e zigke woolt. ‘t How dao al van hure kalle. De gemèngdes Kapel en Hommerich howwe groond gesjoonke an d’r Amerikaense Sjtaot es daank väör de bevrijding.
“Do you want e chiclet?” vroog d’r Andrew häör:“or choclate or maybe a sigarette?”
“I want all,” how de Katrien doe laachend gezag en d’r Andrew how häör väör ’t ursj in z’n aerm kraege. De Katrien how zich neet verzat.
‘t Voond d’r Andrew aandersj es wie de luuj kalde uvver de Amerikaener. Normaler. Ze haat ummer gezach dat de zjwarte Amerikaener mieë wie os waore. En ze koes ’t wete. Mieë es ‘ne mond how ze, zoonder dat ieëmes ’t wis, mit d’r Andrew opgetrokke. Mae wie ’t oetkieëm waor ’t och gedoeë. Häöre vader waor neet van ’t saoërt dat de kinger mit d’r boksereem aafzègkde. Mae ze lete häör vanaaf doe neet mie van ’t deenk aaf. ’t Zoondegsmurges nao de kirk en väör de res prisong a g’n hoes. Väör de res van häör laeve. Wie de Sofie gebaoëre waoërd how Moresent ‘n duuster Morentse en wis zich dao gaar gene raod mit. De Katrien is noeëts mie getrowd.
De Sofie waord neet richtig opgenaome in ’t durp. ’t Waor e sjtil, braaf maedeke mit duuster kroeskrolle. ‘t Waor e flot keend dat mieë probleme väörkieëm es makde. ’t Waoërd neet gepaest däör de kinger. De Katrien waor dao op väörhaand versjrikkelek bang väör gewes. ’t Lieërde good en holp aander keender oeë ’t mer koes. De ongerwiezers moese inzieë dat hoedskleur niks mit versjtaand te make how. D’r Fransciskaner père Dimitri van a g’n Eèkske how de Sofie in besjerming genaome. E how de ongerwiezere de wach aan gezach.
“Laot dat keend alles lieëre was-te ‘m gaeve kins. Dat gèèt dat nog hoeëgnuëdeg hubbe, hie tussje dae hoeëge adel allemaol.”
E waor jaore missionaris in Afrika gewes en e how ummer al gezag dat me neet moes mienge dat de zjwarte dom waore. De Sofie waor väör häöm ’n laeëvend bewies gewes. Haeë voond ooch dat de sjtam-respaosable in Afrika miensjeleker manere howwe es de hieëreboere hie.
Mae zien mach gong neet wied genog. De hieëreboere begoese de owwersj van de Katrien te bewèrke. E maedsje van hunne sjtaand dat gong lieëre sjtong naoderhaand dao mit verdriejde heng. Want an waerk koese de korte erm van de owwersj, de Katrien en och die van d’r pater neet väöl verhelpe. ’t Koes, zieëker mit die duuster hoed, baeëter urges in dins goeë en lieëre d’r hoesjert en ’n deenk te veure. Da how ’t messjie nog kaans an d’r maan te kaome, kinger te kriege en zich verzurgd te wete väör d’r owwe daag. En e-zoe waoërd dat och gemakt. De Katrien waor neet akkaoërd en waor gaans durchèè mit d’r père Dimitri gaoe kalle. E waor al wied in de zaeëvetig en miengde dat ’t mesjie toch ’t bètste waor um mit de hieëreboere mit te goeë. Es me die taeëge zich kreeg da moes de Katrien mit ’t keend è Luuk gaoë wonne.
“En kins-te dat,” how e häör gevraogd. “Kins-doe dich è Luuk maentenere?” E goof de Katrien ’t geveul dat ’t dat neet koes.
E paar daag later haat de Katrien zich väör d’r traeng gebroejd. Dat gebäörde wal dikker in die durpe langs de baan. De zjandarme moese da bieèè gaoë zeuke wat nog te vinge waor en da waoërd zoe’n vrow sjtil begrave.
De Sofie lieërde geleuve dat häör mama in d’r hieëmel waor en gong nao de lètste klas van de maedsjessjoel, sjuus wie de mètste kinger, wèrke bie ‘ne boer.
D’r père Dimitri how kinne regele dat ’t bie goo luuj a g’n Eèkske in dins koes gaoë. De Sofie how ’t getroffe bie de Vraanke. ’t Holp bie ’t milke, mèt de waesj en in de käöeke. Eèdere aovend koes ’t nao hèèm um te sjlaope.
Nao ènig wenne krèèg ’t sjpas an ’t boerewaerk. Wie ‘t viefentwintig jaor waor how ‘t zich d’r Sjerra Rutten getrowd. ’n Vriegezel, dae mieë es twintig jaor owwer waor. E how e klee deenk mit get kuuj, vaerkes väör te maaste, hoonder. Get wèjje, freutbeum, e paar hectare vaeld en ‘ne groeëte mostem. Mit klee-freut, wie miemele, kroesjele, framboze, brommele en erbele. En de Sofie gunde zich an ‘t boerewaerk.
’t Wis neet wat leefde waor en wis dus och neet wat ’t misde. ’t Kreeg d’r Oswald es wie alle vroluuj keender krege. ’t Waor bliej dat ‘t keend mieë op d’r Sjerra gelaeëk en sjluuk zjwart haor how en ’n witter hoed.
Wie d’r Oswald e jaor of tieën waor zeunt häör op ‘ne goo daag de owwe opgegange. Alles waoërd klaor. Väörwat ze te laeve how wie ze laefde en dat dat gaar neet hoefde. Es ze mer vertrok oet dat durp. En doe haat ze häör keend en de koffere gepakt en is mit d’r traeng nao Brussel gevare. Aafgehowwe en noets mie truukgegange.
De Sofie waor zich de vraog gaoë sjtille of ’t d’r Oswald ’t laeve in dat durp wal gaeve wol. En die vraog verzamelde an ’t lange lètste de gaanse waelt um häör heen in die èng vraog. Bies dat ze zich ’t aantwaoërd goof: “Nèè, dat wil ‘ch neet.” En doe haat ze zich alles oet d’r kop gezat wat häör d’r in gepoompt waor. Ze haat zich ’t keend kraege en is gegange. D’r Sjerra haat ze ‘ne breef gesjraeve, zag ze ummer. E Brussel is ze ‘ne sjtoffeweenkel begoes. Ze makde e paar goo vrun. ‘ne Sjriever, ‘ne acteur en ‘ne zenger. Ze laeft e god laeve. D’r Oswald haat noeëts lestighèèd gehad mit de kleur van z’n hoed. Nao ’t middelbaar gong e Germaanse tale sjtudere. E hat get mit tale, zjuus wie zoeväöl luuj in ’t ooste. Ze haant dao e speciaal zintuug väör wète te behaowe. E zintuug ekstra tussje ’t hure, ’t zich, ’t preuve, ’t veule en ’t ruke. Zoonder die meneer van ’n taal kinne ervare hat zelfs ’t deurste taalbad ginge avans. In ’t ooste zeunt taalbaajer bèllig. Die lègke dao väör ’t oprape op g’n sjtraot.
D’r Oswald oonderbrook de sjtudie um e paar jaor in Zuud-Afrika ’t Afrikaans te lieëre en saer e jaor how e z’n sjtudie wer opgepakt. E wirkde op ’t vleegvaeld um zich de kos te verdene en e waor gaoë sjrieve in ’t Brussels.
Sjtil zoot e in d’r sjtool te bèjje bies dat de res van zie verlaeje binnekieëm. E verlaeje dat ‘m zow lieëre väörwat e waor wae e waoëre waor. Haeë voeëlt d’r riekdom achter de opgemakde paoërt oongeduldig kloppe. E waor bliej en zoe nuujsjierig um te wete wat dao zie laeëve laank al loog te bèjje op ‘t miensj-waeëre.
(De eerste hoofdstukken uit de novelle De rees va Morgan Britt.)
Baoienk ! Mèt ‘ne sjlaag vool de däör achter mich in ‘t sjlot. ‘t Waor haof zaeëve in d’r murge en uvver ‘n oor of veer zoot ‘ch dao baove urges in de loch. In die sjtralende lichblow loch. Ich verheugde mich op ‘t geveul d’r boel d’r boel te kinne laote en weg te vlege. Nao baoëve de wolke. Get korter bie de zon.
Ich sjtarde d’r otto en voeërt de vaart aaf. Nao Kessel-lo. Nao mie jongste broor.
Da koes ‘ch bie häöm d’r otto parkere en haeë zow mich wal effe nao Zaventem bringe.
« Ich kin dich aafzètte an d’r ingaank mae ‘ch mot dao direc e-weg. Dao sjrieve de flikke gaer en… deur, » how e mich gezag wie e mich eksplikeerde wie me op zoe’ne vleeger terech keumt.
Väördat ‘ch ‘t wis zoot ‘ch al op d’r ottowaeëg nao Aantwerpe. ‘t Waor ‘ne fienge zonnige mondegmurge in mei en navenaant mieng normaal ottobaan-ervaringe waor ‘t hieël rustig. Bekaans gèng vrachotto’s en dat gèft zoe’n zalig uvverzicht. Ich gong nao Sjpanje. Nao Sevilla en nao Italica, de plaatsj oeë Handrianus gebaoëre is.
‘t Boke van de rees gong mèt ‘n oonväörsjtèlbaar gemaak en in ‘n hos vergaeëte atmosfeer van vreuntelighèèd. Bie ‘t ophaole van de kaertsjes kreeg ‘ch nog ‘n tesj en e book uvver Sevilla väör niks d’r bie. ‘t Doog mich deenke an d’r tied dat ‘ch op vakaans gong mèt ‘ne vreugere vriejer. D’r Herman,‘ne duutsje advokaat. Haof Europa hub ‘ch met häöm aafgerèsd. V’r logeerde in de bètste hotels.
« Ist ja schon bezahlt, » zag e ummer es e zich hotelhaandeuk en ‘ch weet neet wat nog allemaol in zie koffer sjtopde.
De juffrow van ‘t reisbureau kaeëk ursj vraem op wie ‘ch häör zag dat de kadoos wal in d’r pries beraekend waore. Mae laachde get oonnuëzel wie ‘ch häör ‘n uwke knibde.
Sjerpenheuvel-Zichem vloog mich langs. ‘ch How mich sjuus däör de « Persessie » heegesjmuld. Verplich nummer väör d’r Lieërgaank Limburgs. ‘ch Hub de cross-over gewuuënde um ummer mieë beuk tegeliekertied te laeze. En diz kieër loog d’r Theodoor Weustenraad naeëve d’r Michel Houellebecq en de Marguerite Yourcenar op ‘t nachkaeske. Weustenraad sjrieft vanoet inzichte die ‘ch mer zelde truukvin in de dialektliteratuur. Of zoe abstract in metafore gevange werre dat me zich vraoge sjtilt uvver minstens èng van de fundamenteel vriehède. In os Limburgse laand.
Griemelenterre herinnerde ‘ch mich dat zelfs d’r revolutionaere Weustenraad sjwiegt oeë d’r Houellebecq kalt. « En es ‘t dao waor !…Oh, m’n vrinde ! Oh !…Wat ze daan deeg zègk iech neet. »
D’r Houellebecq dao-en-taege laet gaans precies oetèè wat ze mit häör kutsje deeg, terwiel ze häöm, zichbaar in häöre sas mit häör mach, geamuzeerd bekaeëk wie e al dao waor väördat-e ‘t good en waal wis. Ze waor nog hieël joonk en e how zich dao gaar neet aan verwach. Begoes nog mit ‘t idee dat haeë ‘t fiës zow motte make. Zjuus wie d’r gruuëtsje Weustenraad, dae miengde nao driejmaol mit alle rech kontaent te kinne goeë sjlaope. Mieë mit de vrinde in d’r kop es de vrow oeë e mit vriejde.
Zichem. D’r Witte va Zichem. ‘n Benauwde waelt sjoorde langs mieng herinneringe. Ernest Claes trowde ‘n hollendsje sjriefster. Ze waore zich taege kaome op ‘n symposium. Oeë zeunt de beuk van Stephanie Vetter blaeëve ? Mèt d’r luierpoep de baach aaf ? In de sop mitgekaoëkt ?
D’r radio begoes te krake en ‘ch duujde d’r CD-sjpeuler aan. « I know what I know » van Paul Simon. Paasde good bie de sjtimming en ‘t waer. In Kessel-lo sjloog ‘ch aaf.
2. Kessel-lo.
In‘t centrum van ‘t hoes va mie broor sjtèèt d’r esjepot. Op ‘t salontäöfelke. Mie sjonzeuster betaalt ‘n poetsvrow en alles bleenkt en sjittert ummer esof ze zjuus voet is. Mae an d’r esjepot en ‘n tieën centimeter d’r roond, maog ze neet rake. Ich hub nog noeëts aandersj gezieë of dae pot is bäördig vool sjtoemmele en esj. Mae niks-te « Voei,Voei, Voei ». Nèè, zoe blief ‘ch ‘t geveul haowe dat ‘ch ‘n sjtudaentekamer binneloop. Niks is verenderd. Zow ‘t ?
D’r is väöl verenderd saer d’r tied dat miene broor bie mich in Leuve op ‘t appartemaent kieëm wonne um te gaoë sjtudere.
Nao z’n sjtudies is e, mit ‘n aantal aander, èègenaer waoëre van e paar gooi kaffès in ‘t centrum van de sjtad.
Wie de Wereld op d’r Oude Markt geäöpend waoërt leep ‘ch mich op ‘t plein hos taege Ben Krabbé op en wie ‘ch zoog dat e mich bedeenkelek bekaeëk, loorde ‘ch flot d’r aandere kaant oet. Mit de naas in de loch vool miene blik oonmiddelek en oongewild op ‘ne laeëvesgroeëte Atlas in ‘t fronton van de Wereld. E droog d’r gaanse wereldbol op z’n sjowwers. D’r razel leep mich uvver d’r rugkegraat. Mit de gedachte dat ‘ch neet allèng verantwoordelek bèn väör de waelt, probeerde ‘ch ‘t drukkende Atlas-geveul van mich aaf te sjuddele. ‘t Gelukte mich neet en de fieësteleke äöpening waor väör mich radikaal nao de Filistijne.
Pas daag d’r nao voeëlt ‘ch die sjoeër waelt wer sjtilaa van mich aaf roetsje.
3. Va Kessel-Lo nao Zaventem.
Nao ‘n sjtil gerokde sigarèt waor ‘t tied en mie broor laajde ‘t koffer in ziene bak en v’r vertrokke. Roond ‘n oor of naoëge op d’r ottowaeg va Leuve nao Brussel en ging fiel. Me broor verwoonderde zich dao-uvver en kaeëk ‘ns griemelenterre opziej wie ‘ch häöm zag dat ze missjie op die maneer al ‘ns get truuk woolte doeë. ‘t Inveuge gong och al mit ‘n oongekènd gemaak. Me gedrècht zich in d’r otto navenaant d’r umvaank en PK’s. Dat waor èng van de ursjte zakes die ‘ch lieërde van d’r riejinstructeur.
Ich hub mich tiedens de riejlèsse ‘ns kapotversjrokke, wie ‘ne BMW de witte sjtriep op d’r Halembay totaal negeerde en mich toch inhaolde. Ich moes fleenk op de rem gaoë sjtaoë. Dae BMW zow aandersj ‘ne taeëgeligker geraakt hubbe. Waoërd mich d’r instructeur och nog koeëd. Ich moes toch verdomme ech good wète dat BMW’s ummer väörrang hubbe.
Wie ‘ch taeëgesjputterde zag e mich : « Es-te laeëvesmeuj bis da hang doe in hieëmelsnaam mit die Toyotake d’r BMW mer oet.» « En da mot ‘ch neet kaome klage es ‘ch mit de sjtukke zit, natuurlek, » zag ‘ch häöm. « Man, doe kleenks esof mie klèè broen Toyotake e gewild objekt is. »
D’r instructeur miengde nog dat ‘ch moes oppaase mit die laeëveshouding van mich. ‘t Wieër namelek och gaans good mäögelek dat dat klèè broen Toyotake väör die BMW’s gewoeën ech oonzichbaar waor.
« En da kinne die BMW’s èègelek toch gaar niks d’r aan doeë dat ze dich umvare. Noeëts gehuurd van paralelle werelde ? Doe mos ummer good wète das-doe hos failliet bis es-te brokke maaks en dat die BMW’s bekaans niks te lieje hubbe van ‘n aanvaring. Doe mos dich lieëre defensief te vare. »
« Wits-te wat dat èègelek zègke wilt ? BMW, » vroog ‘ch häöm. D’r instructeur haolde aom um te aantwaoërde mae ‘ch vool ‘m in de raej nog väördat-e get gezag how. « BMW, dat wilt zègke BM, en dat zeunt mieng umgedriejde initiale en de W neumt me in ‘t Ingelsj ‘n double you. ‘ne BMW, dae deed mich dus nao op zie nivo. Dae lut zich an èè haowe aa inspirere däör mich en dae hult mich dus wal degelek hieël good in de gate. Ich ben neet väör niks al jaore leesmoeder. Die laeze mich en die wète hieël good dat ich dat wèèt. En ‘t geet hun gaar neet dat ‘ch däör ‘t sjpeule van de laesmam an ander, boete ‘t circuit, dudelek maak dat ‘ch dat weet mae de mach neet han um de zakes um te drieje. Sjnaps-te ? »
Ich weet nog dat v’r zjuus moesse sjtoppe an de laampe in Riemst. « Geunt v’r nao Tongere of nao Bilze ?, » vroog ‘ch häöm.
« ‘ch Geleuf das-doe ‘t bètste ‘ns probeers um mit die BMW’s an de kaal te kaome. Wat has-doe èègelek te zeuke in dat deurp ?»
« De natoer, die sjun fieng natoer, » laachde ‘ch. « Ich gaoë kalle um ze te verlosse van de eelend die ze zich èèges aa-deunt ? Wae an kannibalisme dèèd mot zurge dat-e ‘ne goo maag haat. Miensjevlèèsj vertaert zich laestig. »
‘ch Vool in ‘ne sjpottende laach en me broor vroog wat ‘ch an ‘t deenke waor.
« Och, wat mos-te aandersj es laache es-te nao twintig jaor hael wèrke pas d’r achter keums das-te dao neet op d’n plaatsj waors. En das-te te sjtom waors um dàt te zieë. Es ‘ch mich zelf how gedrage es ‘ne BMW dan how ‘ch dat al väöl ieëder gezieë. V’r zeunt bekaans dao. »
« Zich gedrage wie ‘ne BMW… ?, » moompelde mie broor nog en v’r voerte d’r uvverdèkde toegangswaeëg in.
« Duizend nonnen en piraten ! Ze kaome dich oetweenke ! » ‘ch Zoog dat ‘t vool sjtong mèt TV-wages en camera’s die op d’r ingaank gerich waore.
« Och, die sjteunt dao toch neet väör mich mae ‘t keumt waal mieë väör dat de pers zjuus dao mot zieë oeë ‘ch och mot zieë. Lèts waor ‘ch oetgenudigd väör ‘n presentatie van ‘ne dichbundel van Jack Jacobs in Sjtein. De oetnuëdiging waor binne väör d’r zogenaamde dijkbreuk in dat durp. Zjuus op ‘t momaent dat ‘ch d’r aafsjlaag Sjtein pakde, vertèlde ze an d’r radio dat d’r dijk besjadigd waor däör ‘n breuk in ‘n waterleiding. Ich hub mich doe hos bezèkt van d’r laach. ‘t Centrum sjtong natuurlek vool mit de internationaal pers en ‘ch parkeerde d’r wage tussje de invasie nujjerwètse kaampbewoners. De bibliotheek liegkt naeëve ‘t gemèngdehoes en ‘ch maakde mich sjtil e-weg. Mae binne in de bibliotheek gong ‘t sjpèlke wieër. Later hoert ‘ch dat de opname oetgezonde waor op de Limburgse regionale zenders op ‘t Hollendsj en op ‘t Belsj en dat ‘ch uvverkieëm es ieëmes dae get an ’t zeuke waor.»
« Zow v’r da mer ?, » zag ‘ch wie ‘ch zoog dat me broor vraoge wol sjtille. V’r sjtapde oet. E doog ‘t koffer op,‘ch pakde mieng bagkaasj oet d’r bak en knoevelde ‘m ens good.
« En laot dich niks zègke, » zag ‘ch häöm.
« En ummer fie blieve laache, » makde e d’r familie sjtrijd-kreet kompleet.
Ich zoog va wiet twieë blowwe op os aafkaome.
« Les flics arrivent, » fluusterde ‘ch in z’n erm « Maak dich mer gow e-weg. Bis e zoondèg ! »
Ich kreeg mich mie koffer en leep nao d’r ingaank. Weenkde truuk nao me broor en trotseerde mit ‘t groeëtste gemaak d’r blik van de camera’s. Ooch dat went op d’r doer en ‘ch leep de hal binne.
Ruumte, loch, aom.
Ich voeëlt mich direc op mie gemaak. Vreuger duujde e zoe groot geboew mich neer. Ich voeëlt mich dao ummer hieël klèng waere. Mae noe goof ‘t mich ‘t geveul dat ich mich vrie koes bewaege. Alles vool op z’n plaatsj in ‘t besef dat ‘ch hie heem huur.
4. Belgian Breakfest op Zaventem.
« Brussels Airlines ? »
« Un peu plus à droit ».
« Okay ! Merci ».
Ich leep nao d’r zjuuste balie, goof m’n tickets aaf en ‘t verwoonderde mich dat de Brussels Airlines-dame neet nao m’n identitèètskaart vroog. Mit al die aansjlaeg in Spanje, ‘ne goo maond truuk, how ’ch mich èègelek an probleme verwach.
Ich gong op rees mit ‘n bezeunder, ‘n väörleupig identitèètsbewies. Dus neet zoe’n mieërtalige geplastificeerde kaart mae ‘n greun Nederlandstalig bewies, gemakt van ‘t owwerwètse Belsj kartonechtig identitèètspapier.
Bie ‘t ophaole van de tickets in Zitterd how ‘ch nog de plastieke kaart, oondertekend däör d’r Happart, laote zieë. Mae driej waeëke väördat ‘ch vertrok waor die opins voet.
‘t Gaans hoes aafgezukt. Nurgens te veende.
Ich belde d’r eks op de Zjandarmerie um te vraoge wat ‘ch noe ‘t bètste kuus doeë.
« Ich maak dich e ‘Bewies van Verlees’ en da mos-te daomèt nao de Gemèngde.»
« Da bel ‘ch de naobersje wal effe. Zie zal wal wete wie ‘t wieër geet.»
Ich belde de Marjet, d’r ambtenaar van de Burgerleke Sjtaand, en ze vertèlde mich dat ich ‘t ‘Bewies van Verlees’ moes binnenbrènge. D’r Broers tekende da e formulier dat mich rech goof op ‘n väörleupige identitèètskaart. En daomit moes ‘ch da nao d’r commissaer Wienands.
« Dae gèèt bie os uvver de väörleupige identitèètskaarte.
En die väörleupige kaart has-te ech wal nuëdeg es-te gees vlege, » zag de Marjet mich nog.
Mooi niet, dus. Ich koes ‘t koffer achterlaote en verwoonderd uvver al dat gemaak, zoog ‘ch dat ‘ch nog oonderhaof oor d’r tied how. Da moes ‘ch bie Gate A, oetgaank 11 zieë.
Al sjlenterend herinnerde ’ch mich ‘n twiedaags Europees colloquium, oeë de tieën nuuj leng väör de EU zich kieëme väörsjtèlle. D’r ursjte daag koes ‘ch neet goeë mae d’r twiede meldde ‘ch mich e kerteer te laat an ‘t onthaal.
De onthaaldames bekaeëke de insjrievingslies en zagge mich ploompverlaore dat ich al dao waor.
« Maar wacht effekes, ge staat twee maal op de lijst. Een keer voor de twee dagen en een keer voor vandaag alleen ».
Ze howwe zich al aafgevraogd wie dat koes. Of ‘t missjie twieë luuj in Voere how mit miene naam ? Wie ‘ch al laachend m’n kaart loot zieë en zag dat ze in het vervolg mer ‘ns de identitète moese kontrolere, bekaeëke de dames mich esof ‘ch van ‘ne aandere planeet kieëm.
Later, tiedens ‘t dienee, merkde ‘ch an ‘t gedrag, de klèjjage, de naamplaetsjes leenks op ‘t brevaer en d’r kaal dat luuj van dat kaliber zich absoluut neet nao hun identitèèt laote vraoge. Da drieje die zich um en geunt wer. Mit de nuëdege allegaasje naoderhaand väör de organisatie. V’r howwe dao te make mèt de ego’s van de leiding van de Limburgse vereniginge en luuj die beroepshalve in de Euregio aktief zeunt. ‘ch Zoot dao tussje d’r ‘hoeëge adel’ en die geunt d’r vanoet dat èèderèè ze kint of zow motte kinne.
Ich von de sop sjandalig gezaote.
In de koffiepauze, in de naodenoon, zoog ‘ch va wiet get mansluuj op e knepke laache. Neet oonvreuntelek. Zowwe zie verantwoordelek zieë väör dae kloon va mich dae hie roond- leep ? Woolte ze mich inspirere tut ‘t sjrieve van ‘ne thriller ? « Belzjin è Voere. »
‘ne Belsj oet Voere besjtèèt altied oet twieë perzoeëne. In Voere has-te alling Vlaminge of Welzje. Ja, en Hollendere. Mae gèng Belzje. Wae in Voere Belsj wilt zieë waant zich kunning of hèllig. Zaet de polletieke mach. En dat wat de democratisch verkaoze mach zaet is de woeërhèèd. Mae paas op : d’r groeëte machtssjtried tussje de versjèllende woeërhède sjpeult zich aaf väör ‘t momaent dat ‘t volk kint keze. Bie ‘t samesjtèlle van de lieste. En wens-te dao al däör bis kaome, has-te get i g’n hoes dat de aander hoeëgnuëdig hubbe en zelf neet haant. Dis kieër ‘ne Belsj dus.
Mae ‘t verhaol geet väöl wieër. D’r Welzje sjriever van ‘L’homme qui veut être Belge’ zaet och dat ‘ne Belsj op ‘t Belsj ‘ne kunning of ‘ne hèllige is. In Norbik kin ‘ch Belsj zieë, mae e paar meter wieër, i Voere, is dat neet mie mäögelek. Wae zich in Voere aoëpelek es Belsj maog profilere is op sjlaag landelek bekènd. Want väöral i Voere mot ‘ne Belsj keze : Vlamsj of Welzj waeëre.
‘ch Hub de sjèjjing van de geester gemist wie ‘ch es Belsj op ‘t Hollendsj gebaoëre en opgewase bin. En wil ging professioneel polletieke taalkeus make. ‘ch Walg van taalpolletiek. Da gèès-te dao toch neet och nog ‘n rol in sjpäöle. Da luts-te ‘ns zieë was-te d’r va vins en da gèès-te wer. C’est tout ! ‘t Gift luuj die dat kuns neume. ‘ne Performance-kunstenaer sjpäölt ging rol, mae veurt ‘n handeling, ‘n actie oet oeëväör neet gerepeteerd wert. Zoewie altied waor m‘n performance uniek en ‘ch hub ‘t publiek oetgedaagd um te participere. En och dat is gelukt. En wie !
Ich hub die hieëre van d’r kloon ‘ns va wiet ‘n uwke geknipt en de kloeëteriej gelaote väör wat ze waor. M’n energie how ‘ch hoeëgnuëdeg väör aander zakes.
Wie ‘ch, nao de lètste laezing, es ursjte wer oetgong, vroog ‘ch mich e groeët glaas plat water an de organisatrice. Zie von och dat de sop sjandalig gezaote waor gewes. En ‘ch gleuf dat v’r ‘t uvver dezelfde sop howwe.
Ich wandelde ‘ne kiosk binne. Gol mich get sigerette, fruitella’s taeëge ‘t suze bie ‘t sjtijge, d’r Standaard en de Soir en mit compleet Belsj in de sakosj leep ich nao ‘n terrasje. Ich how mich ‘sj murges ‘n botteram gaeëte en how get honger. E Bruudsje mit sjeenk, dao how ‘ch zin in. En ‘n goo tas koffie.
Ich zoot mich en ‘ne oongehuurd sjtraolende duustere garçon vroog mich mit e gebaar wat ‘ch woolt. Typisch Brussels. Kins-te èèges aa-gaeve was-te kalle wils. Es-te al kalle wils. In Brussel kins-te dich och verduutsje mit signale of gebare. Dao wert väöral in beelde of metafore gecommuniceerd. Zoe gow es-te dao mit behulp van ‘n taal get zigke wils begint d’r groeëte zèèk. Want da has-te get gezag en waoërd zeunt multi-interpretabel. Zjuus wie i Voere. En zoe och op ‘t terrasje van ‘t Brussels vleegvaeld.
« ‘n Kopje koffie en een broodje ham, » zag ‘ch d’r garçon en ‘ch bemerkde geïnteresseerde laestighèèd. Dat howwe ze neet. « Wij hebben Belgian Braekfast. Geen broodje ham en kopje koffie,» zag-e kruttelig en e noom ‘n kaart. E waeës mich aa wat-e bedoelde. En e-weg waor e. Ich bekaeëk mich de kaart en zoog dat zoe’n braekfast besjtong oet twieë bruudjes en e kenneke koffie. Och good. Wie ‘ch voeëlt dat e wer in de buurt waor, hoof ‘ch m’nne aerm op en besjtèlde e zoe e Belsj oontbijt.
« Ge kunde me zo’n Belgian Braekfast brengen, zunne, » en e vertrok wie ‘n piel oet ‘ne baog, zichbaar in de war brach. Achter de teek zoog ‘ch ‘m kieke en deenke : « Broodje ham, kopje koffie, ge kunde, zunne… »
Ich wol mich ‘n sigeret opsjtaeëke en zoog dat gènge esjepot op de taofel sjtong. Ich leep nao d’r knappe, in de warre duustere garçon. Achter de teek zoog ‘ch ‘ne voolgesjraeve schriefblok en ‘ch herkende e book van Houellebecq dat äörgens in de mits op d’r kop oetèèloog.
‘Au milieu du monde : Plateforme’. En wie ‘ch nog nao d’r book kaeëk vroog ‘ch ‘m langs de naas e-weg : « Vous avez peut-être un scendrier, monsieur ? »
Ich zoemde multi-zintuuglek in op de prachtige duuster sjepping van Moder Natoer en ‘ch voeëlt wie ‘ch opgong in e weulkske. Ich laachde plaogend. E Griemelde betrapt.
« Mae oui, madame, » en e goof mich ‘ne esjepot. Effe later zat e mich d’r Belgian Braekfast väör en e woolt zich wer direc oet de veut make. Mae ich vroog ‘m, bliekbaar zoe magneties dat e zich wer umdriejde : « Vous avez faim ? Ja zie, ik hoef maar één broodje. Dat andere moogde gij hebben en als ge nog een tas neemt dan kunde ge ook nog wat koffie krijgen.»
« U bent geen Hollandse ? »
« Klink ik als een Hollandse ? Vous avez faim ?, » vroog ‘ch nog ‘ns terwiel ‘ch ‘ne sjtool oonder de taofel oettrok zoedat e zich koes gaoë zitte.
Ich how ‘t neet ech verwach, merkde ‘ch, mae e gong zich zitte.
« Pourqoui vous me demandez si j’ai faim ?, » vroog e mich oetgeput in d’r sjtool verzoonke.
« Pourqoui vous pensez que je suis une avare ? »
E kaeëk mich aa mit de leenkerow get toegeknaeëpe. D’r frang vool in d’r Alfa-sjrieëk. E how ‘ne fienge laach. ‘n Aoëpe gezich. ‘n Opgeruimd innerlek en ‘ch vroog mich aaf wat e in dit restaurant es garçon te zeuke how.
« Je m’excuse, vraiment, çe sont des drôles preoccupations. Vous êtes une rareté. Ik ben moe. Werkte de hele nacht. Maar ik ben nu klaar en heb wel wat honger.»
‘t Vool mich op dat e gee richtig Vlamsj accaent how. En dat e get Lukerfraans zong. Die combinatie associeer ‘ch direc mit Voere en oppesjer. Mae die duuster hoed sjtong mich besjamend grellig in d’r waeëg. E stong op, doog zich d’r sjolk aaf, lag dem achter de teek en koom zich mit ‘n tas in de haand wer bie mich zitte.
« Vous pouvez manger encore quand vous avez déjà manger ?, » griemelde e.
« Vous pouver manger encore si vous êtes si fatiquer ?, » pingpongde ‘ch truuk. « Vanwaar komde ge ?, » vroog ‘ch ‘m wie ‘ch os ‘n tas koffie insjot.
« Wil je ham of hesp ou jambon ou fromage of kaas or cheese, » antwaoërde e inins mit ‘n wakker energie, die zoe aanstaeëkelek wirkde dat ich oetreep : « Ich wil sjeenk ! »
E Sjaterende ‘t oet van d’r laach en hakkelde tussje de traone däör : « Wens-doe…wens-doe sj…sjeenk wils, da…da kins doe sjeenk kriege ! »
Ich versjlèkde mich en binne de kortste kieëre loog aal onder d’r sjloek koffie dae ‘ch oonmäögelek binne koes haowe. V’r krungelde os van d’r laach.
« Doe kals Plat ? » sjproesde ‘ch oet en raakde get hael mit ‘ne voot an ‘t täöfelke. ‘t Kenneke koffie vloog um, taeëge ‘n tas aan. De vol tas kiepde um, taeëge de milkskan en d’r inhoud vloog uvver de taofel en op de bruudsjes.
« Domino-effekt, » reep ‘ch sjaterend.
Inins leep d’r koffie van de taofel op m’n brook en wie gesjtaoëke sprong ‘ch rech. Ich zoog dat haeë och gaans onder d’r koffie zoot. E sjtong sjproesjend op.
« Kom mer ‘ns gow mèt, da zal v’r os ‘ns flot opkallefatere. » E pakde mieng tesje en jeske en gong mich väör nao ‘n personeelskantien achter de teek. Hoonderd owwe prikde op m’ne rugk.
« Bèj e momaent, » zag-e wie e mich binneleet : « ich goon dae bazaar flot rume. Zit dich ‘ne sjlaag, ‘t doort neet lang.
Wie heesj-te eegelek ? »
« Morgan Britt.»
« Biezoe, biezoe ! » zag-e en e sjikde mich twieë kushandjes en e-weg waor e. Dat gebaar koes ‘ch. ‘t Sjtèlde mich op mie gemaak. ‘t Wilt zoeväöl zègke es : « ‘ch Wil dich waal. Mae gèng risico’s. ‘ch Maak mich effe oet de veuj. »
In miene jonge tied koes dat nog gaans oongekompliceerd. Oonmiddeleke zin in sex koes doe nog relatief veilig oonmiddelek bevredigd waeëre. Och mèt weeldvraeme. D’r garçon waor voet mae belaofde truuk te kaome.
Ich leep nao ‘ne sjpiegel baoëve ‘ne waesjbak. Zjwart däörlope mascara-owwe en e roej gevlekt gezich mèt koffievlekke. De haore plekde op ‘t gezich. Ich woosj mich mit frisj water mie brennend gezich en raoëk d’r zjwèèt oonder m’n erm. Ich how reserveklejjer bie mich en doog de vies blouse en brook oet. In ‘ne hook zoog ‘ch ‘n douchekabien en ‘ch bedach mich gèng twie kier. Doog de res van de klèjjer oet en duujde de klapdeur aoëpe. Nao effe wachte waor ‘t water waerm genog en ‘ch stapde de kabien binne. ‘t Water aaide mich rustig mit hoonderddoezend zachte werm heng. Mit shampoo en zeep poedelde ‘ch d’r koffie en d’r zjwèèt van mich aaf.
‘ch Hoeërt de däör opgoeë en mie hart makde ‘ne sjpreunk oeë ‘ch mich uvver verwoonderde.
‘n Vraem vrowwesjtim vroog : « Hebde ge ‘ne serviette ? »
Mich waor väöl oonmäögeleks deur d’r kop gegange mae dao how ‘ch nog neet an gedach. Ich driejde de kraan toe en zag dat ‘ch wal ene koes gebruke. ‘ch Doog de klapdäör op en pakde d’r haanddook aa.
« Merci, madame.»
Ich druugde mich en doog ‘m mich um ‘t lief. De däör gong wer aoëpe. Ich kaeëk um d’r hook van de douchedäör en zoog dat de vrow wer voet waor.
Ich doog mich de reserveklejjer aan. E paars topje en ‘n twiedehans sjpijkerbrook van Calvin Klein. Kemde de haore en makde mich op.
5. Bruxelles – Moresent.
D’r Oswald pakde zich ’n deenblaad en ‘ne sjottelsplak mit nao ’t täöfelke en ruimde d’r rommel flot op.
“Kunde ge seffes ’s gaan zien of er ’n serviette in de kantien ligt,” vroog e an de collega. “En wilde ge haar dit briefke geven als ze terugkomt. Je vais voler, mon chou. Dans l’air où dans ma tête. J’ai mes vacances et je crois que je veux vraiment plus que mes mémoires. La lettre est pour le cas que je n’ose pas.” E puuënde häör op de fieng Welzje maneer en doog ziene blok en ‘t book in z’n tesj en gong.
E wonde al mieë es viefentwintig jaor è Brussel en how hos gèè plat mie gehuurd saer ziene keendertied. Wie e mit z’n mam mèt d’r traeng nao Brussel voeërt, waor z’n mam uvvergesjakeld op ’t Fraans. Ze haat noeëts mie e waoërd Plat gekald. De taal van de Morgan raakde häöm in ’n nog neet oontgonne en geïntegreerd dèèl van ‘m zelf. Mèt ‘ne sjtaamp in z’ne boek how e zich verleefd, nog väördat-e wis dat ze Plat kalde. Dat waor ‘m nog neet uvverkaome. De pieëpele in z’ne boek waore gereaktiveerd op ’n meneer die e nog noeëts how mitgemakt. En ze woolte mer neet vluchtig waeëre en mit ‘ne fwiet opsjtijge. E sjtong väör de keus: mit en neet wete oeë das-te oetkeums of noe de paoërt in zichzelf toebroejje en noeëts wete wat d’r achter zit.
E leep nao d’r oetgaank oeë ’t vleegmesjieng nao Sevilla sjtong, kalde e paar wäöerd mit ’n stjoewardes en sjtapde in. E leep nao de besjtuurderskabien en kreeg ’t gedoeë dat-e mit koes vlege. E zat zich in ‘ne bisniszaeëtel en leet zie verlaeje däör d’r kop gaoë.
Z’n mam waor ’n keend van ’n Moresenter vrow en ‘ne anoniem blaeve Amerikaense soldaat. De graama van d’r Oswald, de Katrien, waor d’r Andrew taege kaome wie ze op ‘ne zaomer-aovend roond ’n oor of ach truuklèèp van Hommerich nao Moresent. Ze how ’n taant geholpe mit ’t huj in te doeë.
Op ‘ne verlaote vaeldwaeëg trof ze d’r Andrew, zittend in d’r graaf. E waor alling, sjtong op en begoes mit häör mit te lope. E vertelde in ’t Amerikaens en mit haand en voot dat e wèrkde an ’t Kirkhof op Kapel. D’r gaanse daag graver grave mit ander soldaote. Allemaol alling mer zjwarte soldaote.
De Katrien versjtong wat-e zigke woolt. ‘t How dao al van hure kalle. De gemèngdes Kapel en Hommerich howwe groond gesjoonke an d’r Amerikaense Sjtaot es daank väör de bevrijding.
“Do you want e chiclet?” vroog d’r Andrew häör:“or choclate or maybe a sigarette?”
“I want all,” how de Katrien doe laachend gezag en d’r Andrew how häör väör ’t ursj in z’n aerm kraege. De Katrien how zich neet verzat.
‘t Voond d’r Andrew aandersj es wie de luuj kalde uvver de Amerikaener. Normaler. Ze haat ummer gezach dat de zjwarte Amerikaener mieë wie os waore. En ze koes ’t wete. Mieë es ‘ne mond how ze, zoonder dat ieëmes ’t wis, mit d’r Andrew opgetrokke. Mae wie ’t oetkieëm waor ’t och gedoeë. Häöre vader waor neet van ’t saoërt dat de kinger mit d’r boksereem aafzègkde. Mae ze lete häör vanaaf doe neet mie van ’t deenk aaf. ’t Zoondegsmurges nao de kirk en väör de res prisong a g’n hoes. Väör de res van häör laeve. Wie de Sofie gebaoëre waoërd how Moresent ‘n duuster Morentse en wis zich dao gaar gene raod mit. De Katrien is noeëts mie getrowd.
De Sofie waord neet richtig opgenaome in ’t durp. ’t Waor e sjtil, braaf maedeke mit duuster kroeskrolle. ‘t Waor e flot keend dat mieë probleme väörkieëm es makde. ’t Waoërd neet gepaest däör de kinger. De Katrien waor dao op väörhaand versjrikkelek bang väör gewes. ’t Lieërde good en holp aander keender oeë ’t mer koes. De ongerwiezers moese inzieë dat hoedskleur niks mit versjtaand te make how. D’r Fransciskaner père Dimitri van a g’n Eèkske how de Sofie in besjerming genaome. E how de ongerwiezere de wach aan gezach.
“Laot dat keend alles lieëre was-te ‘m gaeve kins. Dat gèèt dat nog hoeëgnuëdeg hubbe, hie tussje dae hoeëge adel allemaol.”
E waor jaore missionaris in Afrika gewes en e how ummer al gezag dat me neet moes mienge dat de zjwarte dom waore. De Sofie waor väör häöm ’n laeëvend bewies gewes. Haeë voond ooch dat de sjtam-respaosable in Afrika miensjeleker manere howwe es de hieëreboere hie.
Mae zien mach gong neet wied genog. De hieëreboere begoese de owwersj van de Katrien te bewèrke. E maedsje van hunne sjtaand dat gong lieëre sjtong naoderhaand dao mit verdriejde heng. Want an waerk koese de korte erm van de owwersj, de Katrien en och die van d’r pater neet väöl verhelpe. ’t Koes, zieëker mit die duuster hoed, baeëter urges in dins goeë en lieëre d’r hoesjert en ’n deenk te veure. Da how ’t messjie nog kaans an d’r maan te kaome, kinger te kriege en zich verzurgd te wete väör d’r owwe daag. En e-zoe waoërd dat och gemakt. De Katrien waor neet akkaoërd en waor gaans durchèè mit d’r père Dimitri gaoe kalle. E waor al wied in de zaeëvetig en miengde dat ’t mesjie toch ’t bètste waor um mit de hieëreboere mit te goeë. Es me die taeëge zich kreeg da moes de Katrien mit ’t keend è Luuk gaoë wonne.
“En kins-te dat,” how e häör gevraogd. “Kins-doe dich è Luuk maentenere?” E goof de Katrien ’t geveul dat ’t dat neet koes.
E paar daag later haat de Katrien zich väör d’r traeng gebroejd. Dat gebäörde wal dikker in die durpe langs de baan. De zjandarme moese da bieèè gaoë zeuke wat nog te vinge waor en da waoërd zoe’n vrow sjtil begrave.
De Sofie lieërde geleuve dat häör mama in d’r hieëmel waor en gong nao de lètste klas van de maedsjessjoel, sjuus wie de mètste kinger, wèrke bie ‘ne boer.
D’r père Dimitri how kinne regele dat ’t bie goo luuj a g’n Eèkske in dins koes gaoë. De Sofie how ’t getroffe bie de Vraanke. ’t Holp bie ’t milke, mèt de waesj en in de käöeke. Eèdere aovend koes ’t nao hèèm um te sjlaope.
Nao ènig wenne krèèg ’t sjpas an ’t boerewaerk. Wie ‘t viefentwintig jaor waor how ‘t zich d’r Sjerra Rutten getrowd. ’n Vriegezel, dae mieë es twintig jaor owwer waor. E how e klee deenk mit get kuuj, vaerkes väör te maaste, hoonder. Get wèjje, freutbeum, e paar hectare vaeld en ‘ne groeëte mostem. Mit klee-freut, wie miemele, kroesjele, framboze, brommele en erbele. En de Sofie gunde zich an ‘t boerewaerk.
’t Wis neet wat leefde waor en wis dus och neet wat ’t misde. ’t Kreeg d’r Oswald es wie alle vroluuj keender krege. ’t Waor bliej dat ‘t keend mieë op d’r Sjerra gelaeëk en sjluuk zjwart haor how en ’n witter hoed.
Wie d’r Oswald e jaor of tieën waor zeunt häör op ‘ne goo daag de owwe opgegange. Alles waoërd klaor. Väörwat ze te laeve how wie ze laefde en dat dat gaar neet hoefde. Es ze mer vertrok oet dat durp. En doe haat ze häör keend en de koffere gepakt en is mit d’r traeng nao Brussel gevare. Aafgehowwe en noets mie truukgegange.
De Sofie waor zich de vraog gaoë sjtille of ’t d’r Oswald ’t laeve in dat durp wal gaeve wol. En die vraog verzamelde an ’t lange lètste de gaanse waelt um häör heen in die èng vraog. Bies dat ze zich ’t aantwaoërd goof: “Nèè, dat wil ‘ch neet.” En doe haat ze zich alles oet d’r kop gezat wat häör d’r in gepoompt waor. Ze haat zich ’t keend kraege en is gegange. D’r Sjerra haat ze ‘ne breef gesjraeve, zag ze ummer. E Brussel is ze ‘ne sjtoffeweenkel begoes. Ze makde e paar goo vrun. ‘ne Sjriever, ‘ne acteur en ‘ne zenger. Ze laeft e god laeve. D’r Oswald haat noeëts lestighèèd gehad mit de kleur van z’n hoed. Nao ’t middelbaar gong e Germaanse tale sjtudere. E hat get mit tale, zjuus wie zoeväöl luuj in ’t ooste. Ze haant dao e speciaal zintuug väör wète te behaowe. E zintuug ekstra tussje ’t hure, ’t zich, ’t preuve, ’t veule en ’t ruke. Zoonder die meneer van ’n taal kinne ervare hat zelfs ’t deurste taalbad ginge avans. In ’t ooste zeunt taalbaajer bèllig. Die lègke dao väör ’t oprape op g’n sjtraot.
D’r Oswald oonderbrook de sjtudie um e paar jaor in Zuud-Afrika ’t Afrikaans te lieëre en saer e jaor how e z’n sjtudie wer opgepakt. E wirkde op ’t vleegvaeld um zich de kos te verdene en e waor gaoë sjrieve in ’t Brussels.
Sjtil zoot e in d’r sjtool te bèjje bies dat de res van zie verlaeje binnekieëm. E verlaeje dat ‘m zow lieëre väörwat e waor wae e waoëre waor. Haeë voeëlt d’r riekdom achter de opgemakde paoërt oongeduldig kloppe. E waor bliej en zoe nuujsjierig um te wete wat dao zie laeëve laank al loog te bèjje op ‘t miensj-waeëre.
(De eerste hoofdstukken uit de novelle De rees va Morgan Britt.)
donderdag 13 december 2007
Mensenrechten gaan boven meerderheden.
In september bezocht de voorzitter van de PACE van de Raad van Europa, Rene van de Linden, de Baltische staten. Er was forse en terechte kritiek op de positie van de Russische minderheden in die staten, maar, zo vertelde Van der Linden, de Raad van Europa - de Europese Mensenrechtenorganisatie - is een waardegemeenschap en heeft dus alleen morele macht. Maar dit wil toch niet zeggen dat de Raad van Europa, bij monde van de voorzitter van de PACE, zwijgt als het gaat om onze buurgemeente Voeren?
Gisteren las ik in Dagblad de Limburger een opinieartikel van de hand van Thijs Wöltgens waarin hij uitdrukkelijk stelt dat Mensenrechten boven de meerderheden staan. Zo'n uitspraak is algemeen geldend, dus ook voor de Voerkwestie.
In Voeren is tot twee keer toe een afvaardiging van de Raad van Europa ter plaatse de mensenrechtensituatie van de Franstalige autochtone Voerenaren komen onderzoeken. En beide keren verwerpen zij de eenzijdig door Vlaanderen ingestelde omzendbrieven die de faciliteiten voor franstaligen in deze gemeente als uitdovend beschouwen sinds 1998. De Raad van Europa noemt deze Vlaamse decreten discriminerend en de Raad zegt dat deze de onverdraagzaamheid in de hand werken. De uitvoering van deze discriminerende omzendbrieven vindt zijn legitimatie in de meerderheid die het Vlaamse Voerbelangen behaalde in 2000, dankzij de haast 25% Nederlandse stemgerechtigden, die toen voor het eerst stemrecht kregen.
Ik vind, met Wöltgens, dat de Mensenrechten boven de meerderheden staan. Ook in de Voerkwestie en ik heb meteen, al vanaf 1998 die waarde en politieke keuze gemaakt. Ikzelf heb met andere woorden de uitspraken van de Raad van Europa dus niet nodig om te weten dat in Voeren mensen geweld wordt aangedaan.
Toch meen ik dat het aan de tijd is dat Van der Linden, in zijn hoedanigheid, openlijk zegt wat de Raad van Europa van de Vlaamse omzendbrieven Peters, Martens en Keulen vindt. Want de democratie gaat ervan uit dat ook heel veel mensen zich wel eens kunnen vergissen en daarom krijgen zij - in Voeren - elke zes jaar de mogelijkheid om hun fout te herstellen.
Gisteren las ik in Dagblad de Limburger een opinieartikel van de hand van Thijs Wöltgens waarin hij uitdrukkelijk stelt dat Mensenrechten boven de meerderheden staan. Zo'n uitspraak is algemeen geldend, dus ook voor de Voerkwestie.
In Voeren is tot twee keer toe een afvaardiging van de Raad van Europa ter plaatse de mensenrechtensituatie van de Franstalige autochtone Voerenaren komen onderzoeken. En beide keren verwerpen zij de eenzijdig door Vlaanderen ingestelde omzendbrieven die de faciliteiten voor franstaligen in deze gemeente als uitdovend beschouwen sinds 1998. De Raad van Europa noemt deze Vlaamse decreten discriminerend en de Raad zegt dat deze de onverdraagzaamheid in de hand werken. De uitvoering van deze discriminerende omzendbrieven vindt zijn legitimatie in de meerderheid die het Vlaamse Voerbelangen behaalde in 2000, dankzij de haast 25% Nederlandse stemgerechtigden, die toen voor het eerst stemrecht kregen.
Ik vind, met Wöltgens, dat de Mensenrechten boven de meerderheden staan. Ook in de Voerkwestie en ik heb meteen, al vanaf 1998 die waarde en politieke keuze gemaakt. Ikzelf heb met andere woorden de uitspraken van de Raad van Europa dus niet nodig om te weten dat in Voeren mensen geweld wordt aangedaan.
Toch meen ik dat het aan de tijd is dat Van der Linden, in zijn hoedanigheid, openlijk zegt wat de Raad van Europa van de Vlaamse omzendbrieven Peters, Martens en Keulen vindt. Want de democratie gaat ervan uit dat ook heel veel mensen zich wel eens kunnen vergissen en daarom krijgen zij - in Voeren - elke zes jaar de mogelijkheid om hun fout te herstellen.
dinsdag 27 november 2007
Vragen over de Voerkwestie?
Nederlands Limburgers zijn nooit objectief en onpartijdig door hun media geïnformeerd over de Voerkwestie en dàt terwijl in Voeren zelf de Nederlandse stemmen de, ook volgens de Raad van Europa, discriminerende Vlaamse taalpolitiek t.a.v. de autochtone Franstalige Voerenaren legitimeren. Meer nog, de Raad van Europa zegt dat de Vlaamse Omzendbrieven Peeters, Martens en m.i. ook Keulen onverdraagzaamheid in Voeren in de hand werken. De Omzendbrief Peeters beschouwt de faciliteiten sinds 1998 als uitdovend. Vanaf het begin heb ik me daartegen verzet. Jaren later is de Raad van Europa, met voorzitter Rene van der Linden, me daarin gevolgd. Maar ook over dit laatste verneemt u niets in de Nederlands Limburgse media.
Hebt u vragen? Stel ze vrij. Ik zal ze, in de mate van het mogelijke, met bewijzen beantwoorden.
Platform, een recensie
PLATFORM. Huiveren en schateren.
Gezien op 15 oktober 2007
In de stadsschouwburg van Sittard-Geleen
Jean-Yves (Ward Weemhoff) probeert op het derde plan krampachtig en met alle geweld een te nauwe roze legging aan te trekken. Als dat na hilarisch gestuntel uiteindelijk lukt, begeeft hij zich zwierend naar het eerste plan, naar de levensgrote roze opblaaspop op de plastic tuinstoel en werpt zich verwoed op haar…
Bewerking.
Platform is een romantische, verteerbare toneelbewerking van Tom Blokdijk naar de gelijknamige, maar cynische en beklemmende roman van de Franse schrijver en landbouwingenieur, Michel Houellebecq. De toeschouwerrol van de personages bleef behouden in de vorm. Dialogen zijn zeldzaam. Het decor geeft het publiek alle ruimte om de beelden bij het verteltoneel zelf te scheppen. De analyse van de op consumptie en lust gerichte gevoels- en contactarme, oppervlakkige, materialistische westerse maatschappij blijft genadeloos. Alhoewel het politieke element van de roman is afgevijld blijft deze dimensie wel onderhuids aanwezig. Woordcombinaties als “aanslag” en “Parijs” zijn voldoende om te weten waar het stuk ook over gaat.
Voorstelling.
De voorstelling begint met het slot van de roman, de bomaanslag. Een ernstige, doortastende en chronologische terugblik reconstrueert op een heldere wijze het verleden, dat letterlijk onder het puin vandaan gehaald wordt. Er wordt een personage, Yassin (Oscar van Rompay), toegevoegd. Hij vertegenwoordigt in de genegeerde zijlijn, als een breekbare androgyne engel, oosterse geestelijke waarden en schommelt heen en weer tussen “het geweten” en de gevaarlijke moralist. Valérie en Michel, kinderen van onze westerse cultuur, ontmoeten elkaar tijdens een reis. Zij voelen over en weer een fysieke aantrekkingskracht en vrijen uitbundig. Er ontstaat een liefdesband. Iets dat henzelf eerder verbaast. Liefde en goede seks geeft eenvoudig maar groot geluk, zo ervaren zij en het plan ontstaat om die geluksformule te commercialiseren. Samen met Jean-Yves en Audrey, zijn vrouw, zetten ze een seksvakantiedorp - voor hoger opgeleiden – neer op Tailand en het project wordt een verbluffend succes. Gaandeweg groeit vooral bij Michel het besef dat hijzelf de waarden van de westerse consumptiemaatschappij, gestoeld op de uitbuiting van de armen, wel op een erg extreme manier in de praktijk brengt.
Spel en regie.
Het spel is overtuigend, technisch verrassend en subtiel strak en wisselt boeiend van realistisch naar theatraal. De Hollandse en Vlaamse acteurs zijn, ook zonder microfoons, goed te verstaan en dwingen het publiek om naar hen te kijken, waardoor een verdichte vertolking van de zoektocht naar menselijk contact ontstaat. De spelers staan gretig en met veel goesting op de scène en dan vergeet ik maar even de blauwe plekken die ze in het puin toch moeten hebben opgelopen.
Steven van Watermeulen (Michiel) en Els Dottermans (Valérie) spelen met indrukwekkende oprechtheid en Maartje Remmers (Audrey) zet een neurotische moderne westerse vrouw neer die staat. Op een elektrische stoel - om toch nog maar iets te kunnen voelen - vertelt ze over haar SM-ervaringen. De jonge Aisha (Wine Dierickx) staat voor de kwetsbare mens die het waagt om conventies terzijde te schuiven voor haar oprecht humaan gevoel.
De regie geeft deze confronterende sociale spiegel op gezette tijden lucht. Pas aan het einde van de voorstelling is er ruimte voor een haast onstuitbare bevrijdende schaterlach van herkenning.
Au milieu du monde is de ondertitel van de roman en dat is juist waar regisseur Simons en zijn theatergezelschap NTGent wil staan. Wat mij betreft: Mission accomplit!
Bep Mergelsberg (17.10.07)
(gepubliceerd op de site van schouwburg)
Gesprek met Shakespeare, een dodendialoog
De hete middagzon schijnt in een smalle strook, wit, door de open deur naar binnen, maar in de ‘De Pieter’ is het koel. Een koelte die prompt iets klams krijgt als mijn blik door het open venster op de middeleeuwse stadsmuur valt. Bij het zien van mergel, ruik ik de Jezuïtenberg en omhult me voor een ogenblik een flinterdunne vitrage van zomerse grottentemperatuur.
We drinken wit bier en ik klink met William Shakespeare op onze gezondheid. Hij lacht breed met fonkelende ogen. Ik moet wennen aan zijn 21ste eeuwse out-fit. Zwart Armani-kostuum met zwart shirt. Schouderlang sluik haar. Een klein streepje kinbaard, dat vanaf de onderlip midden over de kin loopt. Het geeft hem iets jeugdigs, iets hips. Het snorretje heeft hij juist afgeschoren. Met een scheermesje. Ik zie twee kleine streepjes opgedroogd bloed op zijn bovenlip.
Nieuwsgierig naar de antwoorden stel ik mijn eerste vraag.
« William, over elf jaar ben je 400 jaar geleden gestorven. Dat we hier nu samen zitten te praten zul je toch even moeten uitleggen. »
« Het vorige jaar, rond deze tijd, heb je de eerste Nederlandse ‘Shakespeare Conference’ bijgewoond. Blijkbaar twijfel je eraan dat ik mijn werk zelf geschreven heb. Ik kom dus je vragen beantwoorden en ik wil je bewijzen dat ik de auteur ben van het werk dat op mijn naam staat. »
« De vragen die op die conferentie gesteld werden zijn te rechtvaardigen. Je bent een toneelspeler van het platteland van Stratfort-upon-Avon. Hoe kun je dan tot in de kleinste details weten hoe het leven aan het hof was ? »
« Ik leefde aan het hof van Elizabeth.»
« Maar dat blijkt uit niets. In tegenstelling. In de hofarchieven ben je wel opgenomen, maar als een toneelspeler die theatervoorstellingen verzorgde. Nergens staat genoteerd dat je officieel aan het Hof bent voorgesteld. »
William Shakespeare wrijft met zijn rechterhand de lange haren over z’n kalend hoofd naar achteren en zegt ietwat theatraal :
« All the world's a stage and all men and women merely players: they have their exists and their entrances; and one man in his time plays many parts... !
De etikette is er voor het hof. ‘t Hof toch niet voor de etikette. Je denkt toch niet ernstig dat Elizabeth anderen liet beslissen met wie ze wel of geen kontakt zou mogen hebben ? Dat bepaalde zij zelf wel. »
« Wil je daarmee zeggen dat je aan het hof leefde maar dat dit gewoon nooit opgeschreven is ? »
« Maar jazeker. En dat was ook door de kringen rond het hof geweten. Ik was bevriend met Elizabeth. »
« Bevriend ? »
« Ja, eerst leerde ik Elizabeth kennen en daarna ook Jacobus, maar ze wisten beiden niet dat ze een gemeenschappelijk vriend hadden. Toen ze dat ontdekten, besloten ze met elkaar te trouwen en mij aan de deur te zetten. Van het ene op het andere moment was ik alles kwijt. Dat was hun wraak. De crisis, die volgde, was navenant.
Toen ik me na een paar jaar weer bijeengeraapt had, begon ik te schrijven. Ik liet een theater bouwen waar ik mijn toneelstukken opvoerde. De crisis leverde een enorme helicopterview, zoals men dat tegenwoordig noemt, en ik kreeg contact met mijn creatieve bron. Ik begon met mijn theater gaandeweg goed mijn brood te verdienen. »
Shakespeare neemt een grote slok bier en schiet in een lach.
« Toen het zoete van hun wraak na een paar jaar wat zuur begon te worden, zijn ze alletwee toch weer bij mij teruggekomen. »
Dan betrekt zijn gezicht. En het lijkt alsof hij in een fractie van een seconde twintig jaar ouder is geworden. Hij neemt zijn glas weer in zijn handen en vertelt verder.
« Ik schreef, maar ik kon mijn naam niet onder mijn werk zetten. De duiding van de toneelstukken, maar vooral van mijn sonetten, zou veel te inzichtelijk worden voor jan en alleman.
Wel kreeg ik de mondelinge toegezegging van het Hof dat jaren na mijn en hun dood alsnog alles op mijn naam zou worden gezet. Ik heb dat leren accepteren. Het was nu eenmaal niet anders. »
« Was dan niet geweten dat je je werk niet mocht tekenen ? Zijn er nooit anderen geweest die beweerden de schrijver te zijn? »
« Maar jazeker. De bekendste was wel Francis Bacon. In de periode dat ik alleen met Elizabeth bevriend was, ben ik ook een lange tijd goed bevriend met Francis geweest en ik heb veel van hem geleerd. Later verwerkte ik die periode in het ‘Gehucht’. »
« Het ‘Gehucht’? Dat stuk ken ik niet. »
« Dan ken je niet voldoende Engels. Een ‘hamlet’ is een kleine afgelegen nederzetting met een aantal gesloten hofboederijen. Een treffende metafoor voor de top van het Hof. Het stuk gaat over de strijd om de geestelijke macht, die gestreden wordt op het niveau van de grote ego’s. En hoe ze zich uiteindelijk ondereen allemaal kapot maken. »
« Maar Hamlet speelt toch in Denemarken ? »
« Ik moest mijn stukken transponeren. Ergens anders situeren om de duiding te camoufleren. Ieder woord heeft daarbij meerdere betekenissen. Het volk dat de stukken staande en gratis kon bekijken, zag alleen de betekenissen die jij ook ziet. De beter gesitueerden, in de loges, die flink moesten betalen voor het zien van de stukken, kenden ook andere betekenissen van bijvoorbeeld het Engelse ‘mark’. Maar zoek dat zelf maar uit. Als je dit begrijpt zul je pas de echte waarde van mijn werk leren verstaan. »
« Het begint me te dagen. Ik zal dat thuis verder wel uitzoeken. Maar nu terug naar je vriendschap met Bacon. Hoe kwam daar een einde aan ? »
« Elizabeth ontdekte deze vriendschap en dwong me te kiezen. Zij of Bacon. Ze was jaloers. Later, toen Bacon zich door de koning veilig geplaatst voelde, nam Francis wraak omdat ik voor Elizabeth gekozen had. Hij beweerde dat hij ‘Hamlet’ geschreven had. Direct daarna kwam hij pas echt in discredit bij het Hof. Hij werd ervan beschuldigd dat hij zich zou hebben laten omkopen in een proces waarover hij zich als Lord Kanselier moest uitspreken. Nu was de rechterlijke moraal in die tijd tamelijk los. Het was gebruikelijk dat elke rechter geschenken kreeg van de beide partijen. En Bacon ontkende dat ook niet. Het was overduidelijk een gezocht schandaal. De straf was in geen verhouding tot wat hij eigenlijk gedaan had. Hij werd veroordeeld tot het betalen van 40.000 Pond, die hij nooit heeft hoeven te betalen. Ook werd hij veroordeeld tot een gevangenisstraf zolang het Jacobus goeddunkte. Hij bleef vier dagen in de Tower maar hij werd wel van het Hof verbannen, geweerd uit het openbare leven en kon toen niets anders meer dan filosofie gaan schrijven.
Hij was de eerste die schreef over het belang van de inductie, een manier van redeneren die uitgaat van het bijzondere en van daaruit hypotheses voor het algemene formuleert. Daar tegenover staat de deductie. De afgeleide waarheid. Daar moet men het mee doen als men zelfs geen toegang meer heeft tot één specifiek geval dat inzicht kan verschaffen in een wereld waar je niet binnenkomt. Of wil.
Bacon streefde op de eerste plaats naar een betere vorm van deductie dan ‘de deductie door eenvoudige opsomming’. Om deze laatste ontoereikende methode te verduidelijken, gaf Bacon het volgende voorbeeld.
Er was eens een belastingsambtenaar in Wales, die een lijst moest aanleggen van de huisvaders in een dorp. De eerste die hij ondervroeg heette William Williams en zo ook de tweede, derde, vierde enzovoort. Tot slot zei hij tegen zichzelf : « Dit wordt saai. Blijkbaar heet hier iedereen William Williams. Ik schrijf ze dus allemaal met die naam in de lijst en neem een vrije dag. » Maar hij vergiste zich want toevallig heette er een huisvader John Jones.
Uit dit voorbeeld blijkt dat Bacon juist wist waar hij zijn lot in werkelijkheid aan te danken had. Het hele werk was vooral bedoeld als waarschuwing naar anderen toe, die het zich misschien in hun kop wilden halen een werk van mij op hun naam te zetten. »
« Dat verband zie ik toch niet zo direct. »
« Er zijn heel gewone mensen die een hoge bescherming genieten en die mensen noemt men aan het Hof ‘John’. Wie zo’n ‘John’ als een ‘William’ behandelt, krijgt meteen een slag van een mokerhamer op zijn kop. Ken je ‘De naam van de roos’ ? Van die Italiaanse schrijver ? »
« Eco ? Heb je hem dan ook gelezen ? »
« Nee, maar als je dood bent dan weet je alles. Eco laat William van Baskerville in de 14de eeuw als een detectieve een moord oplossen. De manier waarop Eco het onderzoek in een middeleeuwse abdij wil laten uitvoeren, bepaalt de tijd waarin het verhaal zich moet afspelen. De eerste, die de werkelijkheid met een grote opmerkingsgave en een buitengewoon gevoel voor het interpreteren van aanwijzingen, ondervroeg was Roger Bacon, een 13de eeuwse Engelse Franciscaner monnik. Hij erkende het experiment een grote waarde toe bij de waarheidsvinding en hij verwierp de deductie dus al zoveel eeuwen eerder. Francis Bacon kende het werk van Roger Bacon goed en het ligt ook aan de basis van de inductiemethode.
Maar nu terug naar Eco en zijn detectieveroman. Baskerville ontdekte door de toepassing van die onderzoeksmethode tegelijktijd een onverwachte waarheid. De blinde monnik Jorge, de bibliothecaris en de moordenaar, had klassieke satires van Menippos, waar hij niet mee akkoord was, verborgen en uiteindelijk zelfs verbrand. Waar intellectuele vrijheid taboe is, geeft de satire lucht. Dat wist Baskerville ook, want juist die verloren klassieke werken schreven over de bevrijdende werking van de scherpe humor. Hij kende deze werken uit verwijzingen van Lucianus en nu hij zo kort bij de bron was, zag hij ze in vlammen opgaan. De periode tussen de Klassieken en de Renaissance van de Klassieken was zonder satire, die de wereld op de kop kan zetten en tot nieuwe, nodige inzichten leiden kan. Erasmus’ Lof der Zotheid… »
« Hoe weet jij toch allemaal wat je me vertelt”, onderbrak ik hem. “Je wordt een genie genoemd maar je hebt nooit aan een universiteit gestudeerd. De archieven van Oxfort en Cambridge zijn compleet en daar kom jij niet in voor. »
« Mozart werd, toen hij vier jaar oud was al een genie genoemd. Genialiteit heeft toch niets te maken met een studie aan een kloosterschool. Wie het concept ‘genie’ gebruikt, kan niet tegelijkertijd ook louter materialistisch denken. Hij zal de realiteit van een geestelijke ontwikkeling moeten erkennen.
Wie kontakt heeft met zijn eigen kern, zijn eigen bron en daarbij over ervaringen van een goede kwaliteit kan beschikken kan ook tot inzicht in zichzelf en de wereld komen. In mijn geval waren de bronnen heel veel ervaringen in, voor de meesten, gedroomde kringen. Kringen waarin Mann ist was mann isst of denkt : Ich denke was ich will und was mich beglücket. »
« Dus je kent wel Duits ? »
« Als ik Duits moet kennen, dan ken ik dat ook. Begrijp je wat ik zeggen wil ? »
« Wat de macht denkt is de waarheid. »
« En als die waarheid je ongelukkig maakt ? »
« Dan eet ik dat niet, relativeer ik de macht en denk wat ik wil. Ik interpreteer mijn eigen leven zelf. Al moet ik dat op een eiland doen. Dat interesseert me niet. »
« Zo wil ik het horen. Dat heb je dan toch begrepen. »
William heft zijn glas en we klinken nog eens. Zo hard, dat het galmt door de hele Pieter.
« Dat doet je blijkbaar goed om te horen, nietwaar ? » grimlach ik braver dan bedoeld. De onverwachte blik van verstandhouding raakt me diep. We drinken onze glazen zwijgend leeg.
Een groep Jappanse toeristen komt het cafe binnenwandelen en ik herken de gids die honderduit vertelt over het publiek van dit kaffee. Kunstenaars en intellectuelen. De toeristen maken ongevraagd foto’s en prompt voel ik me weer als een aap in een zoo. Dan maakt de gids zich los van haar groep en begroet me omstandig. Ze heeft me blijkbaar ook herkend. Ze stuurt in vlot Maastrichts, zonder omwegen, aan op wat ze weten wil. Ik stel William dan ook aan haar voor. « Guillaume de Lance Tremblant jusq’au Milieu du Coeur » hoor ik mezelf zeggen. William lacht, juist niet te hard, en ik zie de gids besluiten dat het waar kan zijn. Dat Armani-kostuum doet ‘t ‘m. Een toerist roept haar. Ze verontschuldigt zich en gaat.
« Men beweert dat je geen Frans kent en ook geen Italiaans.»
« Ik heb toch goed verstaan hoe je me voorstelde en daarmee sla je inderdaad de spijker op de kop. Dàt was juist wat ik deed als ik mijn stukken opvoerde. Een goede kennis van die talen had ik niet nodig. Ik had, zoals gezegd, mijn bronnen en hoefde helemaal niet naar Italië te reizen om de intellectueel en ander vrijheden van de Italiaanse Renaissance te kunnen vatten. Ik hoefde alleen maar het leven aan het Hof te beschrijven. »
« Wat ik dan niet begrijp is dat het Hof je jouw stukken en gedichten openbaar liet maken terwijl je daarmee dus eigenlijk de vuile was buitenhing ? »
« Ik schreef toch niet over het Hof maar over het verderfelijke in andere landen. En je meent toch niet dat het Hof internationaal bezien op hun eigen niveau de geschiedenis wilde ingaan als even naïef en braaf als hun volk. Dat was de werkelijke reden om mij te laten schrijven. »
« In 1616 ben je in alle stilte begraven terwijl je in die tijd toch al bekend was met je theater. »
« Dat is vreemd, nietwaar ? Maar wel de enige manier om mijn vrienden aan het Hof de kans te geven om mij mee te begraven. En dat hebben ze ook gedaan. Maar dat staat nergens beschreven. »
Ik kijk op en zie ik dat William weg is. Als opgelost en vervlogen. Het lege glas staat er nog en ik steek het ongezien in mijn handtas. Zonder af te rekenen ga ik in een roes naar buiten en loop mijn neus achterna. De zon heeft de lucht gewarmd en ze streelt me als floer over mijn armen. Ik ruik de Maas.
Jaren later treft ik de stadsgids weer in functie en ze komt direct terug op onze laatste ontmoeting. Een Japanner had haar de dag nadien de foto’s, die hij in het kaffee maakte, laten zien.
« Mae dae maan mit dae lange Fraanse naam stong neet d’r op » zei ze verbouwereerd « en ‘ch weet toch zeker dat ‘ch ‘m heb gezeen ! »
« Wat v’r ‘ne maan ? » heb ik haar toen gevraagd.
« Mae dae maan in dat Armani-kostuum ! »
« ‘ch Kin toch ging mansluuj die zich Armani-kostumer kinne permitere. Dat zows-te toch motte wete. »
In de war heeft ze zich toen omgedraaid, om meteen naar haar groep terug te gaan.
Ik heb eens hartelijk gelachen.
Bep Mergelsberg (2004)
Voile, een meervormige gedichtenreeks
Voile is een drietalige gedichtenreeks die ik schreef in 2002. De onderstaande gedichten Wit marmer, Marbre blanc en Wit Marmer geven een indruk. Het bijpassende beeld van een koorvloer van de kathedraal van Terragona moet nog worden gedigitaliseerd.
Een rondreis door Spanje in 2000 vormde de inspiratie. Marianne Bottriaux maakte de Franse vertaling. Voile is niet alleen een cross-over qua talen maar ook qua vormen. Samen met Marianne verzorgde ik voordrachten met lichtbeelden en muziek. Zo traden we op in het openluchttheatertje De Heerenhof in Maastricht, Lexortheater in Heerlen, De Caroussel in Geleen en tijdens de LiLiLi-daag 2005 in de Maaspoort in Venlo.
Een rondreis door Spanje in 2000 vormde de inspiratie. Marianne Bottriaux maakte de Franse vertaling. Voile is niet alleen een cross-over qua talen maar ook qua vormen. Samen met Marianne verzorgde ik voordrachten met lichtbeelden en muziek. Zo traden we op in het openluchttheatertje De Heerenhof in Maastricht, Lexortheater in Heerlen, De Caroussel in Geleen en tijdens de LiLiLi-daag 2005 in de Maaspoort in Venlo.
Wit marmer
vèrtieënde ieëwse vloer
carrarisch en parisch
in broen griezig zjwart
gezaegd gepoliesd
gelag in twieë waeg
genketig en gerönd
kaome ze zich ömmer wer taege
kruutse zich
mèt baog en driej
in d'r vloer
van d'r
vèrtieënde ieëwse
kathedraal
marmer zoe parraej
dat bie 'n kruutsing
d'r sjtroom wakker wert
oeë-in alle mergel
in marmer kristaliseert
one èè waoërd
Marbre blanc
un sol du 14eme siècle
de carrare
d'un brun noir grisâtre
scié, poli
souple et arrondi
posé en deux chemins
qui se rencontrent enfin
et qui se croisent
les deux chemins
avec courbes et tournants
dans la chape d'une cathédrale
du quatorze
du marbre si identique
que lors d'un croisement
le courant se rèveille
et cristallise la marne en marbre
sans aucun mot
de carrare
d'un brun noir grisâtre
scié, poli
souple et arrondi
posé en deux chemins
qui se rencontrent enfin
et qui se croisent
les deux chemins
avec courbes et tournants
dans la chape d'une cathédrale
du quatorze
du marbre si identique
que lors d'un croisement
le courant se rèveille
et cristallise la marne en marbre
sans aucun mot
maandag 26 november 2007
Wit marmer
veertiende eeuwse vloer
carrarisch en parisch
in bruin grijzig zwart
gezaagd gepolijst
gelegd in twee wegen
soepel en gerond
komen ze elkaar
steeds weer tegen
en kruisen
in boog of draai
in een koorvloer
van de eeuwenoude
kathedraal
mamer zo eender
dat bij een kruising
de stroom wakker wordt
waarin alle mergel
in marmer kristaliseert
zonder een woord
carrarisch en parisch
in bruin grijzig zwart
gezaagd gepolijst
gelegd in twee wegen
soepel en gerond
komen ze elkaar
steeds weer tegen
en kruisen
in boog of draai
in een koorvloer
van de eeuwenoude
kathedraal
mamer zo eender
dat bij een kruising
de stroom wakker wordt
waarin alle mergel
in marmer kristaliseert
zonder een woord
Abonneren op:
Posts (Atom)